De ontdekking van een vergeten meesterwerk in Middelburg

MIDDELBURG - In het onlangs verschenen boek ‘De ontdekking van Holland’ brengt schrijver Jan Brokken een belangrijk, maar onbekend hoofdstuk van het Nederlandse culturele erfgoed tot leven. Rond 1900 was Volendam een bruisende, internationale kunstenaarskolonie, die meer dan 1800 kunstenaars naar Volendam trok en het symbool voor Nederland werd. 

In het kielzog van de kunstenaars volgden ook beroemde musici, schrijvers en acteurs naar dit kleurrijke vissersdorp aan de toenmalige Zuiderzee. Jan Brokken heeft een hoofdstuk gewijd aan de Joodse zusjes Zuelzer uit Berlijn, een verhaal dat op zichzelf al de moeite waard is om dit boek te lezen.

Dankzij talent overleven
Gertrud (1873-1968) en Margarete Zuelzer (1877-1943) waren zeer hechte zussen. Gertrud was opgeleid als landschaps- en portretschilderes, Margarete was een van de eerste vrouwelijke promovendi aan de Universiteit van Heidelberg. Een veelbelovende carrière aan het beroemde Kaiser Wilhelm Instituut voor Fysische Chemie lag in het verschiet. De zussen bezochten Volendam verschillende keren, in 1911, 1913 en 1925. Jan Brokken beschrijft hoe Gertrud in haar brieven aan vrienden uitte hoezeer ze geïnspireerd was door Volendam, de omgeving en de meisjes in klederdracht. Maar er was geen tastbaar bewijs van wat Gertrud in Volendam schilderde.

Met de komst van de Nazi’s in 1934 werd het voor Joodse kunstenaars vrijwel onmogelijk om hun beroep uit te oefenen. De Rijkskamer voor Schone Kunsten vernietigde het leven en werk van veel Joodse kunstenaars en kunsthandelaren. De zussen gingen uit elkaar. Gertrud probeerde te ontsnappen naar Zwitserland maar werd gevangen genomen. Ze werd opgesloten in Theresienstadt en wist te overleven dankzij haar tekentalent. In ruil voor getekende portretten van haar medegevangenen kreeg ze extra voedsel. Margarete was verhuisd naar het ‘veilige’ Amsterdam. Ze stuurde haar zus kleurpotloden en papier. Margarete werd in 1942 door de Duitsers gearresteerd en stierf een paar maanden later in kamp Westerbork.

In oude luister herstellen
Maar niet alles is verloren! Een verloren gewaand kunstwerk van Gertrud Zuelzer is herontdekt door de Middelburgse galeriehouder en portretschilder André Romijn. Romijns kunstcollectie bevat verschillende werken van kunstenaars die in Volendam hebben geschilderd. Naast Ferdinand Schmutzer, Paul Berthon, Louis Soonius en anderen heeft André ook een authentiek werk gesigneerd door G. Zuelzer. Het kunstwerk, een ontroerend portret getiteld “Moeder en kind in Volendamse klederdracht”, was tot voor kort verwaarloosd en onbekend bij het grote publiek. Romijn heeft een eerste restauratie uitgevoerd en zal het in oude luister herstellen.

Jan Brokken
Na het lezen van ‘De ontdekking van Holland’ nam André contact op met Jan Brokken, die het hoofdstuk met deze ontdekking meteen uitbreidde in de volgende editie van deze bestseller. Het schilderij werd op 23 april voor het eerst aan het grote publiek getoond in de Nederlands Hervormde Kerk in Rhoon, waar Jan Brokken uit handen van de burgemeester de erepenning van de gemeente Albrandswaard (Rhoon) kreeg uitgereikt. Op deze bijzondere avond, op de plek waar Jan opgroeide, las Jan voor uit zijn nieuwe boek met een prachtige muzikale omlijsting door pianist Jeroen van Veen en cellist Joachim Eijlander.

Terug in Middelburg
Met de herontdekking van dit werk krijgt Zuelzer postume erkenning en wordt, mede dankzij ‘De Ontdekking van Holland’, een bijna vergeten deel van onze cultuurgeschiedenis nieuw leven ingeblazen. Het schilderij ‘Moeder en kind’ is vanaf 5 mei weer te zien in Kunsthuis André, Segeersstraat 43 in Middelburg. Gesigneerde exemplaren van ‘De ontdekking van Holland’ door Jan Brokken zijn daar ook beschikbaar.[n]