Tomadofabriek wordt gesloopt: Zo begon het allemaal met Tomado

ETTEN-LEUR - Begin 2021 is met instemming van de gemeente Etten-Leur de Tomadofabriek gesloopt. Een uniek architectonisch pand van een uniek Nederlands bedrijf die veel voor de economische ontwikkeling van de gemeente heeft betekend en misschien wel op de kaart heeft gezet. Een stuk economische historie is hiermee verloren gegaan. Maar wat was Tomado, wat betekende het voor Etten-Leur, hoe is het begonnen en hoe eindigde het. In 5 delen blikken we terug op Tomado. Deel 1: hoe het begon.

Het is 1923, op een zolderkamer in Dordrecht beginnen broers Jan en Wim van der Togt met het maken van ‘behangselhaakjes’, haakjes waarmee op eenvoudige manier foto’s aan de muur konden worden opgehangen. Wim maakte van koperdraad de haakjes waarmee Jan in het weekend op pad ging om ze met succes aan winkeliers te verkopen. Op 27 december 1923 werd het bedrijf ingeschreven in de Kamer van Koophandel: N.V. Tomado. TOgt Massa Artikelen DOrdrecht was opgericht.

Vanaf dat moment gaat het snel met het bedrijf. De zolderkamer werd verlaten voor een werkplaats die snel daarna werd ingeruild voor een gedeelte van de voormalige Lips fabriek. Een grote impuls kreeg het bedrijf na de oprichting van de HEMA en de grote vraag naar goedkope huishoudelijke artikelen. In 1934 werd er een nieuw fabriek gebouwd in Zwijndrecht waar inmiddels 30 mensen werkten.

Oorlogsjaren

Ook tijdens de oorlog probeerde de fabriek door te draaien maar kon men niet meer voldoen aan de vraag door het massaal hamsteren. Uiteindelijk werd het bedrijf gedwongen om grote hoeveelheden aan de Duitse bezetter te leveren. 

Wim van der Togt werd tijdens de oorlog verantwoordelijk gehouden voor de deelname aan de Februaristaking en werd opgepakt, zelfs ter dood veroordeeld maar omdat de bezetters op volgorde van het alfabet de gevangen fusilleerden, en het die dag te laat werd is het vonnis nooit uitgevoerd. Jan van der Togt werd na de oorlog vastgezet omdat hij voor de Duitse bezetter geproduceerd zou hebben. Een ontlastende verklaring van een Joods personeelslid zorgde dat hij weer vrijkwam.

Breuk tussen broers

Na de bevrijding moest Nederland weer opgebouwd worden en broers roken hun kansen. Men begon in opdracht van de Nederlandse overheid met het produceren van 300.000 petroleumkachels die gemaakt werden van door Amerikaanse soldaten achtergelaten biscuitblikken.  Vervolgens ontstond een samenwerking met het Amerikaanse bedrijf Ecko waarbij men artikelen in licentie mocht gaan vervaardigen met als grootste succes de patatsnijder. Het bedrijf bloeide op met als een belangrijke stap de opening van een fabriek in Etten-Leur. 

Een fabriek waar de echte grote massa geproduceerd zou moeten gaan worden. Een stap die grote consequenties zou gaan krijgen voor Tomado. Mede omdat het ook tussen de broers Jan en Wim niet meer boterde en het zelfs tot een breuk kwam. Wim werd ‘eervol’ ontslagen en trad toe tot de Raad van Commissarissen. Maar tussen de broers zou het nooit meer goed komen.

Staal- en koperdraad

De Tomado artikelen werden in de beginfase geproduceerd van vertind staal- of koperdraad, later werd overgegaan naar geplastificeerd draad. En vanaf die periode ging het snel met het bedrijf. Op het hoogtepunt waren er 4 fabrieken en had men een naamsbekendheid van 98%. De reclamespreuk ‘In ieder huis hoort Tomado thuis’ was een bekende spreuk en het merk werd op handen gedragen door de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen wat er voor zorgde dat het toen, en nu nog steeds, een voor velen bekenden naam is.