Terugblik op Tomado: Het geld leek niet op te kunnen

ETTEN-LEUR - Begin 2021 is met instemming van de gemeente Etten-Leur de Tomadofabriek gesloopt.  Een uniek architectonisch pand van een uniek Nederlands bedrijf die veel voor de economische ontwikkeling van de gemeente heeft betekend en misschien wel op de kaart heeft gezet. Een stuk economische historie is hiermee verloren gegaan. Maar wat was Tomado, wat betekende het voor Etten-Leur, hoe is het begonnen en hoe eindigde het. In 5 delen blikken we terug op Tomado. Deel 2: de fabriek in Etten-Leur.

In 1955 werd de fabriek van Tomado in Etten-Leur geopend door ZKH Prins Bernhard in het bijzijn van de kunstenaar Zadkine. De fabriek was ontworpen door de beroemde architect Hugh Maaskant die onder ander ook de Pier van Scheveningen en de Euromast had ontworpen. Het werd een mooi architectonisch hoogstaand pand wat nationaal en internationaal grote lof oogstte. Waarbij niet alleen de fabriek zelf door een belangrijk architect werd ontworpen maar ook bijvoorbeeld de tuin door een tuinarchitecte, Mien Ruys. Duidelijk was dat het geld niet op leek te kunnen. Maar wat maakte het pand zo bijzonder?

Open structuur

Het pand kende aan de voorzijde een tweelaags kantoor, wat voorzien was van veel glas, met daarachter de fabriekshallen. Links naast het pand stond een losstaande kantine. Het pand kenmerkte zich door horizontale lijnen, staal en glas. De fabriekshallen waren voorzien van sheddaken. Het kantoorgedeelte en de kantine waren via een glazen gang met elkaar verbonden. 

Met het vele glas, ook in de fabriekshallen week het pand zeer sterk af van de gemiddelde fabriek die in die jaren gebouwd werd. Vaak bestonden die uit veel baksteen en weinig ramen en daglicht. Volgens de overlevering was dit een bewuste keuze. Veel van de toekomstige medewerkers waren gewend op het land te werken met daglicht. Door deze open structuur van de fabriek zouden medewerkers zich dan sneller prettige voelen en nog steeds hetzelfde uitzicht genieten als ze op het land zouden werken.

Zadkine

Eigenaar Jan van der Togt was een kunstliefhebber Het pand moest dan ook opgesierd worden door een kunstwerk van de van oorsprong Russische kunstenaar Zadkine. Boven de entree hing het beeldhouwwerk wat twee vrouwen en een man uitbeelden die ingespannen aan het werk zijn. Het kunstwerk zou het tijdperk van de moderne industrie aankondigen en tevens de transformatie van Etten-Leur van een agrarisch dorp naar een industriestad. Na het faillissement verdween het kunstwerk uit het zicht. Inmiddels is bekend dat het in het Yoshii museum in Tokyo hangt.

Het pand is met instemming van de gemeente gesloopt. En dat is zonde zo zeggen vele deskundige rapporten. Er lijkt totaal geen aandacht geweest te zijn voor de cultuurhistorische waarde van het pand. Het pand markeert de overgang van een agrarische gemeenschap naar een moderne industriële gemeente waarbij het als voorbeeld gezien kan worden voor een fabriek waarbij aandacht is voor een schonere, gezondere en prettigere werkomgeving voor de werknemers. 

Het complex werd omschreven als één van een bijzonder stedenbouwkundige betekenis en daarnaast vanwege de cultuurhistorische en architectonische waarde omschreven als een zeldzaamheid op nationaal niveau. Voor velen is het onbegrijpelijk dat het pand nooit als monument is aangemerkt. En daarmee is er met de sloop volgens deskundigen, maar ook de Heemkundekring, een groot cultuurhistorisch verlies geleden.

Kijk ook bij deel 1 van deze serie.