[chapeau] Oòns Taoltje, aflevering 323
,,int' Ommegangkstraatken…
Het refrein van een lied uit de Brabantsche Revue van 1938 begint met de regel: ,,Nou tabé dan Keutelstraatje…''. Volgens Tilly van der Plas is de benaming Keutelstraatje niet juist en moet het Keutellaantje zijn. Mogelijk staat zij niet alleen in haar opvatting en zijn er meer Roosendalers die zich het Keutellaantje herinneren. Zo'n dertig jaar geleden – de dialectgroep Oòns Taoltje is in 1981 opgericht – werden ook namen genoemd als keutelbaontje, keutelpadje en keutellaontje, maar dan niet uitsluitend als benaming voor het in de Revue bezongen straatje, maar ook algemeen voor een zandweg die niet voor doorgaand verkeer bestemd is en waar als regel eerder de landman met zijn paard of zijn kudde passeerde. Het Keutelstraatje lijkt vanouds bekend te zijn geweest als Ommegangstraatje.
Door Jan van Nassau
Zo wordt in een van de Roosendaalse schotregisters in 1661 notitie gemaakt van een perceel ,,int' Ommeganckstraatken, naest 't Waterstraetje''. In 1795 herhaalt men deze beschrijving als ,,Het Ommegankstraatje naast het Waterstraatje'', terwijl de dienstdoende klerk in 1785, tien jaar eerder dus, ook melding maakt van ,,het Keutelstraatje''. In 1809 duidt de maker van een prekadastrale kaart het weggetje aan als "Ommegang Straatje". Op latere kadastrale kaarten heet hetzelfde weggetje steeds "Keutel Straatje" of heeft men er simpelweg geen naam op geplakt. Het gaat hier in elk geval van oorsprong om een landweg die vanaf de Burgerhoutsestraat in een rechte lijn leidde naar een brug over de Hooge vaart. Over die brug kon je dan naar links of naar rechts je weg vervolgen over het jaagpad langs de turfvaart.
Den Nieuwen Boulevard
Nergens vind ik een aanwijzing dat het Ommegangstraatje ooit ten noorden van de brug rechtdoor doorliep tot aan de Hoogstraat. Maar hoe verklaren we dan dat men ruim vierhonderd jaar geleden bij ons toch bekend was met het ,,Ommeganckstraatken naast het Waterstraetje''. Het wekt bij mij tenminste de indruk dat beide straatjes destijds, niet ver van elkaar af, uitkwamen op dezelfde weg. Daarbij tonen de oudste vermeldingen van het straatje het ongelijk aan van degene die – in de toelichting van het laatstelijk vastgestelde bestemmingsplan Binnenstad Oost-Vrouwenhof – stellig beweert: ,,De Boulevard bestond als landweg al in 1840, maar nog niet in 1811''. De bedoelde landweg was er immers al heel lang ver vóór 1811 en de benaming Boulevard komen we eerst in 1878 tegen in De Grondwet in diverse aankondigingen van activiteiten op "Den Nieuwen Boulevard'' en bij "J. B. Jacobs, Café Boulevard''. En niet eerder dan op een in 1889 door architect M. Vergouwen getekende ,,Kaart der gemeente kom van Roosendaal'' wordt uiteindelijk de straatnaam "Boulevard" vermeld. Blijft over het niet in het tracé van de Boulevard opgenomen deel van het Keutelstraatje (zie opschrift foto hierboven). Toch staat dit in 1902 op de plattegrond van C. W. Bennaars genoemd als Ommegangstraat. Mogelijk kan een raadsbesluit uit die tijd voor opheldering zorgen. De tekstregel ,,Nou tabé dan Keutelstraatje…'' is dan denkelijk te verklaren uit het gegeven dat het straatje uiteindelijk verbreed en geplaveid is conform de overige straten in de Knip. Dan geeft het geen pas meer om een naam als Keutelstraatje te blijven gebruiken. In 1948, in jaarboek 8 van De Ghulden Roos, merken resp. Van Hasselt en/of Weijnen over de etymologie van deze naam ook al op dat keutel er wel een verachtelijke betekenis aan zal geven. Het is maar net hoe je er tegenaan kijkt, denk ik dan maar.
Foto
Op de foto zien we het Keutelstraatje zoals het er ruim een eeuw geleden uitzag vanaf de knik in de Boulevard, met links het pand Boulevard 53, toen café Buitenlust. Naast dit café verrees in 1908 het pand Boulevard 55. Het tracé van het Keutelstraatje is later iets verschoven in oostelijke richting. In de verte zijn de contouren te zien van de kapel op de R. K. Begraafplaats aan de Bredaseweg. Op ongeveer honderd meter afstand achter die kapel weten we de Waterstraat. Op geen enkele kaart is te vinden dat de Waterstraat ooit doorliep tot aan de Bredaseweg bij het punt waar de Kapellerlaan begint. Het is wel frappant dat het oude hoofdpad van de begraafplaats precies die lijn volgt. Mocht dit toch een indicatie zijn voor het verloop van het Waterstraetje anno 1661, dan valt in elk geval te begrijpen waarom men toen het Ommegangstraatje naast het Waterstraatje wist liggen. Er valt intussen nog heel wat uit te zoeken. Op roosendaaltoenennu.net wordt het Keutelstraatje genoemd onder ,,Vergeten Roosendaalse straatnamen en hun ligging''. Over de bronnen waaruit de webmaster (?) put geeft deze alleen het volgende prijs: ,,Ik zal proberen U een duidelijke uitleg te geven van wat ik mijzelf nog kan herinneren. Daarbij geholpen door een nog oudere Roosendaler en wat eigen archief….''. Aldus merkt hij op bij de naam Keutelstraatje: ,,Was eigenlijk maar een 'bijnaam' voor het origineel. Eind 1800 werd de gehele Boulevard, die rechtdoor ging tot Ommegangstraat als Keutelstraat vernoemd''. Maar, denk ik dan, als Keutelstraatje een 'bijnaam' is voor het origineel. Wat is dan het origineel? Overigens, het weggetje dat 'eind 1800' voor een deel opging in het tracé voor ,,Den Nieuwen Boulevard'' komen we tot dan toe en ook daarna nog op de kaart beurtelings tegen als Ommegangstraatje en Keutelstraatje. Volgende keer meer hierover. Reacties: Oòns Taoltje, p/a Middenstraat 44, 4702 GE Roosendaal, telefoon 0165.545561, e-mail: jwvannassau@kpnmail.nl. [l]