Het etiket 'de rooie gek' zou weleens een tunnelvisie kunnen zijn
BORINAGE/ARLES/AUVERS-SUR-OISE – Het bewogen leven van de Nederlandse kunstschilder Vincent van Gogh uit Zundert, waarin hij meer dan 35 keer van woon- en verblijfplaats veranderde vanaf zijn 16e jaar, kent sinds enkele jaren een eigen Van Gogh Route in Nederland, Engeland, België en Frankrijk. In zijn periode werd hij vaak verafschuwt, gepest en was er begin 1889 een petitie tegen hem van bewoners uit Arles om hem gedwongen uit te zetten. Anno 2018 wordt hij op een voetstuk geplaatst en stijgt in populariteit. De kerk van Auvers die hem destijds weigerde voor zijn uitvaart, tiert nu welig bij zijn werken en status.
DOOR CLAUDIA KOOLE
Borinage
Normaliter als de naam Vincent van Gogh wordt genoemd, worden een aantal kenmerken genoemd: afgesneden oor, zelfmoord en 'le fou rouge'. In mijn onderzoek naar zijn werk vanaf 2015, en als correspondent voor De Bode, reisde ik een deel van de Van Gogh Route om mijn research voort te zetten. Vincent van Gogh ging zich pas bezighouden met tekenen -en later het schilderen- aan het einde van zijn Borinageperiode in 1880, de bekende mijnstreek van België waar hij als predikant met hart en ziel mensen bijstond in hun wel en wee. De troosteloze aanblik heerst nog steeds in deze streek. De vervallen kolenmijn van Marcasse in Colfontaine, voorheen Wasmes, waarin Van Gogh begin april 1879 zo'n 700 meter afdaalde en een kleine werkdag verbleef, staat er in steeds verder afbrokkelende staat met een spookachtige uitstraling. Een zijmuur is kleurrijk beschilderd als eerbetoon aan Van Gogh, maar dat heeft eerder te maken met het feit dat Bergen, het Franstalige Mons, in 2015 als Culturele Hoofdstad van Europa mocht uitblinken en bezoekers moest aantrekken. In Petit-Wasmes werd mede voor deze Europese tijdelijke eretitel het huis van de familie Denis, waar Vincent van Gogh verbleef van januari tot augustus 1879, volledig gerenoveerd en is sindsdien in moderne staat te bezoeken.
Verzorging
Wat weinigen weten is dat Vincent van Gogh getuige was van de grote mijnramp in de steenkoolmijn l'Agrappe Frameries op 17 april 1879 waarbij hij in allerijl zich spoedde naar de rampplek om gewonde en verbrande mensen te verzorgen en bij te staan. Hij werd als protestant tussen de overwegend rooms-katholieke mijnstreek niet volledig geaccepteerd, zeker niet toen hij zijn mededogen uitte door in extreme armoede te gaan meeleven en zijn kleding en zelfs zijn stuk zeep weggaf. Hij wilde een dienaar zijn onder de mensen, maar zijn goede bedoelingen sloegen niet aan en had een averechts effect. Na lange tijd schreef hij zijn broer Theo weer in juni 1880. Van een 'rooie gek' is dan niets te bespeuren. Hij schrijft bewust, wijs en doordacht. Deze Borinageperiode toont een opmerkelijke hartstocht van Vincent van Gogh en neemt sporen mee naar zijn toekomst, waaronder sporen om uiteindelijk als kunstschilder verder te gaan, maar ook sporen van teleurstelling en het niet erkend worden zitten in zijn rugzak.
Arles
Na een aantal omwentelingen via Brussel, Etten, Den Haag, Nieuw-Amsterdam en Veenoord, Nuenen, Antwerpen en Parijs tussen 1880 en 1888 belandt hij in Arles. Er is dan al veel gebeurd en Van Gogh heeft een opeenstapeling van hartbrekende teleurstellingen erbij gekregen. De liefde in zijn leven blijkt niet voorbestemd en kent inmiddels meerdere dramatische kanten met pijnlijke afwijzingen en gebeurtenissen. Zijn rugzak is groter en zwaarder geworden, maar de hoop verliest hij niet. Die vindt hij opnieuw als Paul Gauguin, een Franse kunstschilder, in het Gele Huis komt wonen, niet wetende dat ook hier spetterende woordenwisselingen zullen plaatsvinden. Op het moment dat ik op de plaats van het Gele Huis sta, het huis zelf is tijdens WO-II verwoest, zit er een zwartharige blanke vrouw op het terras die al ruziemakend hard praat. De hele Place Lamartine mag meegenieten. Om er zelf een drankje te drinken, wat me aanvankelijk leuk leek, laat ik voorbijgaan. Het is tekenend voor wat er eind 1888 is gebeurd in dit deel van Arles waar Van Gogh weg gewenst werd door omwonenden die in februari 1889 een petitie hadden ingediend bij de toenmalige burgemeester. Een aantal stappen verder in het centrum van Arles valt er niets te bespeuren van het tumult destijds in het Gele Huis en de schreeuwende vrouw 129 jaar later op het huidige terras. Integendeel, bijna elke winkel verkoopt allerlei producten met afbeeldingen en werken van de Zundertse Vincent van Gogh. De tijd dat de Arlésiens hem wilden laten uitzetten via een proces-verbaal, is voorbij. Nu danken ze hun boterham aan hem. Het enige drama met geweld en leed dat zich afspeelt in mijn vizier zijn de stierengevechten in de imposante Arena van Arles waarvoor flink wordt betaald door bezoekers. Ook nu is het een bizarre tijd in Arles.
Auvers-sur-Oise
Van Gogh vertrok vanuit het klooster en de inrichting Saint-Paul-de-Mausole in Saint-Rémy-de-Provence, daar waar hij vele werken maakte waaronder de tweede Sterrennacht 1889 ná de Sterrennacht aan de Rhône 1888, naar Auvers-sur-Oise boven Parijs om dichter bij zijn broer Theo te kunnen wonen. Met een aantal oplevingen in het huis van dokter Paul Gachet, als zijn broer Theo op bezoek komt met zijn vrouw Jo en zoontje Vincent Willem, gaat het in dit Franse dorpje verder bergafwaarts. Hij wordt er gepest en meedogenloos getreiterd. Zijn voetsporen zijn vandaag de dag bijna overal zichtbaar gemaakt via ijzeren knoppen in het wegdek met de naam Vincent erop. Mijn verblijf is in een gîte in de straat met het huisje dat hij schilderde in mei 1890, een werk dat in het Ateneumin Taidemuseo van Helsinki hangt. De kerk van Auvers toont Vincents werk florissant op offerkaarsjes, maar bij zijn uitvaart op 30 juli 1890 ging dat anders. De toenmalige pastoor weigerde een kerkdienst. Er was geen plaats voor zelfmoordenaars. Het blijft een vraag of zelfmoord de daadwerkelijke oorzaak was, evenzeer of hij een 'rooie gek' was of dat hij jarenlang gek gemaakt is, met een gebroken hart tot gevolg, door zijn medemens die hij dienstbaar wilde bijstaan. Ook Auvers-sur-Oise leeft vandaag de dag van inkomsten via werken Van Gogh. Bij het graf leg ik zonnebloemen uit Kruisland. Een klein stukje verderop schreeuwt een andere kunstenaar om aandacht vanaf zijn graf met een opvallend kleurrijk werk op zijn grafzerk. Het is Guillaume Corneille van Beverloo, de Nederlandse Cobraschilder, gestorven in 2010. Talloze mensen met allerlei nationaliteiten stoppen bij het graf van de twee broers en staan met hun rug naar Corneille. Hij ligt er in de schaduw van Vincent en Theo van Gogh. De schaduwperiode voor Vincent van Gogh is voorbij. Hij straalt op een eigen route door vier verschillende landen.[l]
Meer verhalen, foto's en informatie: www.vangoghkunstenduurzaamheid.nl
