Chapeau: Oòns Taoltje, afl. 338
Kop: Waor lee Bùrreger'out?
ROOSENDAAL - Ons Burgerhout heette ook wel Borgerhout. Het omgekeerde is het geval met Borgerhout te Antwerpen. Een 14de eeuwse kopie noemt het jaar 1214 als vroegste vermelding van de oorspronkelijke naam, Borgerholt. Taalwetenschapper Frans Debrabandere verklaart deze naam als een samenstelling van borger en holt, een oude vorm van hout 'bos'. En borger is hier een -er-afleiding zoals in Haarlemmer hout, Steenborgerweert. De naam Borgerhout dient dan begrepen te worden als 'bos van of bij de borg'. Met 'de borg' is dan de Antwerpse burcht "het Steen" bedoeld. Het eerste lid moet in elk geval niet verstaan worden als 'burger', zoals men wel eens heeft gedacht.
Door Jan van Nassau
Tot zover over de oorsprong van de naam Borgerhout alias Burgerhout. Overigens lijkt de 'Aantwaarpse uitspraok' van Borgerhout als twee druppels water op de 'Roosendaolse uitspraok' van Burgerhout: Bùr(re)ger'out. Wat kunnen we verder nog met de uitleg van Debrabandere? Hij laat zich niet uit over dezelfde naam elders. In de vorige aflevering noemde ik al een zestal Belgische plaatsen in de Kempen waar het toponiem Borgerhout ook bekend is als benaming van een naburig gehucht en/of van een aldaar gelegen herberg. Naar meer informatie over deze gehuchten moet nog worden gezocht.
Burgerhoudt
Maar ook aan onze kant van de grens is Burgerhout verspreid bekend. In Burgerbrug, gelegen in de Noord-Hollandse gemeente Schagen, staat de naam Burgerhout op een oude gevelsteen. Een beschrijving van de steen leert dat deze ooit de gevel van het Herenhuis 'Burgerhoudt' sierde. Na sloop van dit huis plaatste men de steen in de gevel van de boerderij op het goed. De steen vertoont de wapens van de families Verschuijren en Jacot van Axele en de spreuk 'Amor Fundamentum' (Liefde is de grondslag). Daaronder leest men 'sChVren aMpLIat bVrgerhoVDt' en het jaartal 1794. Deze tekst zou gelezen kunnen worden als: ,,Schuren (Verschuijren) heeft Burgerhout in 1666 vergroot, terwijl in 1774 de behuizing opnieuw werd verbouwd.'' De gerangschikte kapitalen vormen het Romeinse getal MDCLVVVI ofwel het jaartal 1666. Waarom noemt iemand in de 17de (of 18de) eeuw zijn huis in de polder 'Burgerhoudt'? Dat blijft voorlopig gissen. Het komt mij voor dat men zowel in de Kempen als in de polder bij Schagen gekozen heeft voor een bestaande naam – men wist van Burgerhout bij Antwerpen – maar dat men het eerste lid ervan verstaan zal hebben als 'burger', zijnde een bewoner van een versterkte plaats of een inwoner van een stad, een stedeling. Maar we gaan nog even verder. In West-Brabant en in Zeeland stuiten we nog op 'Burgerhout' en op 'het Burgerhout' als benaming van een herberg.
Het Burgerhout
In 1798 worden Marynis Goverts en Cornelia Maas, weduwe van Cornelis Elsakkers genoemd als eigenaars van o.a. de herberg 'het nieuw Burgerhout' staande onder den Noordgeest buiten de Steenbergsche Poort der Stad Bergen op den Zoom. Waarschijnlijk heet een straat daar in de buurt daarom nu ook Burgerhout. Dan meldt de Bredasche courant op 10 augustus 1822 het volgende: ,,Ter gelegenheid van de Ginneksche Kermis, zal J. Kwisthout, in 'het Nieuw Burgerhout', geven een groot bal, op Dingsdag den 13 Augustus 1822., Vrij Entrée". En warempel, in Zeeland, aan de rand van Middelburg bezat Hendrik Wargas van 1819 tot 1823 de herberg 'Rosendael'!!... Met Pieter Walef als nieuwe eigenaar gaat diezelfde herberg dan 'Burgerhout', resp. 'Het Burgerhout' heten.
Het begint er nu toch aardig op te lijken dat men Burgerhout op zeker moment een mooie naam is gaan vinden voor een verblijf op den buiten en op die manier ook voor het buurtschap of het gehucht eromheen. Zo is Jan Jongmans van mening dat ook d'oef (de hoeve), nu Burgerhoutsestraat 157, tot het oorspronkelijke Burgerhout gerekend moet worden. Beide gebouwen, herberg en hoeve, staan in elk geval op de kaart van landmeter J. B. Adan (zie hierboven). Reacties: Oòns Taoltje, p/a Middenstraat 44, 4702 GE Roosendaal, telefoon 0165.545561, e-mail: jwvannassau@kpnmail.nl. [l]