Chapeau: Oòns Taoltje, afl. 340
Kop: Oew eige begaoje
DOOR JAN VAN NASSAU
Blij ben ik met de reactie van Geert Konings: ,,Ik ben geboren en getogen op het Ireneplein. Verfraaiing en Rozenpaadje waren ons speeldomein. De term ,,klontjes zetten'' werd door ons in de jaren 50 gebruikt. Wel altijd klontjes, dus met n door ons uitgesproken. Waar die term vandaan kwam is mij niet bekend. Wel was het zo dat er één ,,voorspringer" was die de keuze van de sprong bepaalde en die door de rest gevolgd diende te worden. Sloten waren er genoeg in die omgeving. Denk met genoegen daaraan terug.'' We mogen Geert dus zien als een ervaren klontjeszetter. Zijn broer Jos doet niet voor hem onder en weet nog te vertellen dat het het eerste – afgeschraapte – steunpunt aan de overkant van de sloot ,,het klontje'' was. Ik stel me zo voor dat de prestatie van de eerste springer maatgevend was. Degenen die volgden probeerden hem natuurlijk te evenaren of te overtroeven door bij hetzelfde klontje uit te komen of nog iets verder een nieuw klontje te zetten. Nu lukte het niet iedereen om zover te komen. Het zal er thuis ook weleens ,,gespèèrd'' hebben wanneer zo'n waaghals ,,z'n eige begaojd'' had en met vuile, kapotte of natte kleren aan kwam zetten.
As koek mee klontjes…
Nog niet beantwoord is de vraag wanneer ,,klotjes zette'' veranderde in ,,klontjes zette''. We komen het woord ,,klotje'' in de betekenis klontje of kluitje overigens niet alleen bij C. J. Dekkers tegen. Ook Nil van den Hil (pseudoniem van C. J. Vermeeren) wist er raad mee. In 1924, in een aflevering van zijn rubriek ,,'t Leste Nieuws'' heeft hij het over ,,'n klotjen ijs''. En over het ,,zaant'' dat naar de in aanbouw zijnde ,,Joazepskaarek'' gereden moet worden schrijft hij: ,,'t zijn niks as bonken en klotters die de boeren aon kunne karre en daor meude geane vloer opleège''. Nil's opvolgers hielden het bij een vorm van ,,klontje''. Zo schreef Peterus (pseudoniem van ???) later: ,,Da's toch zoo klaor as 'n kloontje''. En weer iets later lezen we bij Alois (pseudoniem van ???): ,,zoo klaar as 'n klontje'' en ,,de Dutsers slikken 't as koek mee klontjes''. De woorden ,,klot(je)'' en ,,klotter'' lijken dus bij ons een eeuw geleden al stilaan plaats te hebben gemaakt voor ,,klont (klòònt, klòòntje)'' en ,,klonter (klòònter)''. Het lemma ,,klot'' in het Woordenboek der Nederlandsche taal is gepubliceerd in 1936 en daarbij wordt opgemerkt: ,,Vooral ten Zuiden van den Moerdijk gebezigd''. Het Woordenboek van de Brabantse Dialecten is van recenter datum en geeft slechts een beperkt aantal meldingen van het woord ,,klot'', in verschillende betekenissen, verspreid over het Brabantse taalgebied. Het dichtst bij ons in de buurt komt ,,klèùt'' dat in Meerle staat voor een ,,ongaar stuk deeg''. Een kluit, klomp of klont aarde heet ,,klot'' (in Eppegem en Lier) of ,,klod'' (in Leuven). Is bij ons in West-Brabant ,,klot'' in die betekenis nog bekend?
Nooit gehoord
Eenmaal thuis hoorde een gehavende klo(n)tjeszetter al gauw: ,,Wad edd' oew eige toch wir begaojd''. Het Oudnederlandse werkwoord ,,begaden'', volgens het WNT ook bekend als ,,begaaien'', kent de Roosendaolder over het algemeen als ,,begaoje'', al wordt het niet altijd zo gespeld. Heel opmerkelijk is dat Ernest Raaijmaakers in 1887 bij ,,begaden'' in de enquête Willems – voor het dialect van Rosendaal – invult ,,nooit gehoord''. Had er ,,begaaien'' gestaan dan had hij beslist iets anders genoteerd. C. J. Dekkers kende het wel, getuige deze zin: ,,D'n leisten aovut …. emmenut nogal begaoid…. Veul leut gad!''. Nil van den Hil zegt tegen zichzelf: ,,Nil. Nil, wa begaaoide't nou toch…'' en van Arjaoneke zegt hij: ,,Maor veural nou…. begaoide-n-ie 't van deege.''. In 1930 schrijft Alois: ,,Ier kunne ze 't ók begaaie.'' ,,Oew eige begaoje'' ben ik bij genoemde dialectschrijvers nog niet tegengekomen, maar het WNT noteert begaden ook als wederk. ww. Zo schreef de dichter Nicolaas Heinsius in 1695: ,,Waar door die geen, die daar in sat, …sig van vooren en agteren begaade''. Wat maken wij daarvan? Reacties: Oòns Taoltje, p/a Middenstraat 44, 4702 GE Roosendaal, telefoon 0165.545561, e-mail: jwvannassau@kpnmail.nl. [l]