Beste mensen, stads- en dorpsgenoten,
We hadden ons deze herdenking anders voorgesteld.
75 jaar na de bevrijding zou morgen een Bevrijdingsdag met een extra feestelijk tintje zijn geweest.
Het idee was dat we vanavond, zoals elk jaar, sámen bij het bevrijdingsmonument aan de Parklaan zouden staan. En ook bij het oorlogsmonument in Moerstraten.
Om alle slachtoffers te gedenken die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen als gevolg van misdaden door de bezetter, militaire acties van de bezetter en geallieerden en overige omstandigheden.
Alsmede ook de slachtoffers, die bij andere conflicten en vredemissies sindsdien het leven hebben gelaten.
Vaak omdat ze het slachtoffer werden van omstandigheden. Vaak ook omdat ze bewust hun leven riskeerden. Voor onze vrede en voor onze vrijheid.
En dat ik hier voor de camera sta...
Dat jij nu de moeite neemt om naar me te luisteren...
Dat zovelen straks twee minuten stilte in acht nemen...
Dat laat zien dat we herdenken in Nederland nog steeds belangrijk vinden. Ook in de huidige, vreemde, onwerkelijke situatie.
Maar 75 jaar is óók zo’n opvallend, rond jaartal waarop je je realiseert dat de Tweede Wereldoorlog inmiddels behoorlijk ver van ons afstaat.
Soms vragen mensen zich af hoe het verder moet met deze herdenking.
Moeten we er nog wel mee doorgaan? Nu er steeds minder mensen zijn die de oorlog hebben meegemaakt, en de oorlog met elke generatie wat verder wegzakt in ons collectieve geheugen?
Ik snap die vraag. Zeker nu.
Want laten we eerlijk zijn: diep van binnen zijn we nu misschien meer bezig met de dreiging van vandaag en morgen dan met die van gisteren en eergisteren.
Op dit moment vechten nog steeds mensen door heel Nederland voor hun leven. Nog steeds zijn duizenden mensen onvermoeibaar bezig om onder zware omstandigheden en met gevaar voor eigen gezondheid voor anderen te zorgen.
We voeren in zekere zin dit jaar onze eigen oorlog. Tegen een onzichtbare vijand die álles naar de achtergrond verdringt, en die grote maatschappelijke en economische schade aanricht.
En tegen die achtergrond lijken offers die anderen járen geleden hebben gebracht misschien nog wat verder weg.
Maar die redenatie klopt niet.
Want wat we vandaag gedenken is niet gebonden aan tijd en plaats.
Natuurlijk, we staan vooral stil bij de slachtoffers en gesneuvelden van de Tweede Wereldoorlog. En dat is volkomen terecht. Want in onze moderne geschiedenis is er niets dat qua impact daar ook maar een beetje bij in de buurt komt.
Maar we staan vanavond óók stil bij de mensen die in de jaren ná de oorlog in vredemissies en oorlogssituaties hun leven hebben gewaagd.
En als je nóg wat dieper graaft, gaat het bij deze herdenking over iets wat nog tijdlozer is. Namelijk over hoe wij als mensen op moeilijke, gevaarlijke situaties reageren.
Wat doen jij en ik als we ons geconfronteerd zien met een bedreiging – van onszelf of van anderen? Welk voorbeeld, welke inspiratie kunnen we dán halen uit de voorbeelden van de mensen die we vanavond gedenken?
Begrijp me goed: de coronacrisis is absoluut geen Tweede Wereldoorlog. Maar het is wel een goed moment om onszelf voor de spiegel te zetten. En om de lessen van de oorlog te vertalen naar ons eigen leven en de uitdagingen van dit moment.
Ik moest zelf denken aan het moment, bijna twee maanden geleden, waarop de coronadreiging ineens heel reëel werd in Nederland. Dat onwerkelijke moment waarop duidelijk werd dat we om levens te redden, allemaal zoveel mogelijk binnen moesten blijven. Niet één of twee dagen, maar wéken. Misschien wel maanden.
Weet je nog wat voor scènes zich dat weekeinde ontvouwden? Mensen die in de supermarkt de schappen voor elkaars neus leeg graaiden? Ook voor mensen die in de zorg werken.
Waarom gebeurde dat? Niet omdat het nodig was. Niet omdat mensen het normaal vonden. Integendeel, de meesten schaamden zich zelfs een beetje.
Maar zoals één iemand tegen een verslaggever zei: “Als alle anderen het doen, moet je toch aan jezelf denken.”
Nogmaals: deze situatie is in geen enkel opzicht te vergelijken met de verschrikkingen van de oorlog. Maar het laat wel zien dat we 75 jaar later van binnen geen andere of betere mensen zijn dan de generaties voor ons.
Ook in ons zit de neiging om op moeilijke momenten eerst aan onszelf te denken. Ook ons idee van wat normaal en acceptabel is, kan veranderen onder invloed van mensen om ons heen.
En daarom is deze dodenherdenking nu, in 2020, actueler en belangrijker dan ooit. Want de mensen die we vanavond herdenken laten zien dat we onszelf kunnen overwinnen.
We gedenken nu namelijk duizenden mensen die, toen puntje bij paaltje kwam, tóch bereid waren iets op te offeren voor een ander. Militairen, verzetsmensen, maar ook gewone mensen die bereid waren risico’s te nemen om iemand anders te helpen. Misschien wel tot hun eigen verrassing.
En ook die kant van de medaille zien we dit jaar volop om ons heen. Ik denk aan wijkverpleegkundigen en medewerkers in de thuiszorg. Aan alle toegewijde medewerkers in onze verpleeg- en verzorgingshuizen, en in de gehandicaptenzorg. Maar ook aan iedereen die in het Bravis Ziekenhuis alle aandacht en zorg geeft aan ernstig zieke coronapatiënten. En aan de mensen in vitale beroepen en de mooie en bijzondere initiatieven die in de samenleving nu ontstaan.
Het is volkomen terecht dat we voor zulke mensen applaudisseren. En dat we voor hen blijven klappen. Maar laten we er vooral ook inspiratie uit halen, en beseffen dat de bal óók bij ons ligt.
Ook deze crisis gaat voorbij en komen we te boven. Maar we weten nog niet tegen welke prijs. Dat betekent dat we als samenleving de komende tijd op elkaar moeten kunnen rekenen. En daar heb ik alle vertrouwen in!
En juist dat maakt deze Dodenherdenking, in dit bijzondere jaar, misschien wel tot de belangrijkste die jij en ik hebben meegemaakt.