Stolpersteine voor Rosa Elias en Samuël Levie
ETTEN-LEUR - Dit jaar viert Nederland 75 jaar vrijheid. Zo ook Etten-Leur. Vrijdag 6 november is die viering afgesloten met de onthulling van 2 Stolpersteine en plaquettes ter herinnering aan de twee joodse inwoners uit Etten-Leur die het slachtoffer zijn geworden van de Holocaust: Rosa Elias-Andriesse en Samuël Levie.
DOOR KRIJN TEN HOVE
Stolpersteine, ook wel struikelstenen, is een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Door heel Europa worden deze stenen neergelegd ter nagedachtenis aan de slachtoffers van het nationaalsocialisme. Heemkundekring Jan uten Houte heeft zich ingezet om voor beide slachtoffers een Stolperstein en herdenkingsplaquette te krijgen. De stenen zouden eigenlijk al op 4 mei worden geplaatst door de kunstenaar zelf maar door de coronamaatregelen moest dat worden uitgesteld. Ook kon Demnig door alle strenge coronarichtlijnen niet naar Etten-Leur komen. De steen die herinnert aan Rosa Elias-Andriesse ligt aan het Van Bergenplein bij het oorlogsmonument vlak bij de toekomstige Residentie Antonius, het voormalige Antoniusgesticht. “Rosa was hiernaartoe gevlucht uit Breda. Toen zij merkte dat de joden werden afgevoerd heeft zij haar lot niet afgewacht en is zelf uit het leven gestapt. Rosa, een zeer artistieke vrouw, wilde niet onderduiken of vluchten en koos ervoor om hier in een huis voor ouden van dagen te gaan wonen. Door het lot in eigen handen te nemen hoefde zij ook het tragische lot van haar kleinkinderen niet te ondergaan. De kleinkinderen zijn op 4 en 7 jarige leeftijd uit een kindertehuis meegenomen en in Auschwitz omgebracht”, vertelt Piet Paantjens van de Heemkundekring. De steen ter nagedachtenis van Rosa is geplaatst, de bijbehorende plaquette, zal in verband met de bouwwerkzaamheden daar, later worden aangebracht.
De Stolperstein en plaquette ter nagedachtenis van Samuël Levie zijn geplaatst aan de Roosendaalseweg ter hoogte van nummer 44A. Paantjes: “Levie is op 11 mei ’43 in de laatste fase van de Jodenvervolging gedeporteerd. Eerst naar kamp Vught, daarna naar ‘Durchgangslager’ Westerbork om uiteindelijk in de gaskamers van concentratiekamp Sobibor op 14 mei ’43, direct naar aankomst, te worden vermoord door de Duitsers. Samuël was een handelsman die handelde in huiden, geiten, kleren, meubels en antiek en was de enige Joodse inwoner van Etten-Leur. Ook de 3 kinderen, hun aangetrouwden en kleinkinderen van Samuël ondergingen hetzelfde lot. Van het gezin van Samuël heeft niemand de oorlog overleefd.”
De Stolpersteine zijn, door het neerleggen van kleine steentjes op de gedenksteen, onthuld door Burgemeester Miranda de Vries samen met de jeugdige interviewers van de documentaireserie ‘Samen vieren we de vrijheid'. Miranda de Vries stond in haar speeches stil bij de achtergronden van de beide slachtoffers. "Het is mooi om deze mensen na 75 jaar te kunnen eren maar bovenal te blijven herinneren. De geschiedenis zichtbaar te maken in het straatbeeld.” Een voorganger van De Vries, oorlogsburgemeester Hamilton, kreeg in de oorlog van de Duitse bezetters een reprimande omdat hij Levi niet had aangemerkt als Joods. "Ik ben trots op het handelen van deze burgemeester destijds. En ik hoop dat we allemaal, mochten we in een vergelijkbare situatie komen, we hetzelfde lef hebben om de goede kant te kiezen en de kwetsbaren te helpen.”[n]