De Bergse Synagoge
BERGEN OP ZOOM - De kogel is door de kerk en wel door het Joodse kerkje, de synagoge of sjoel in de Koevoetstraat 39. De gemeenteraad heeft de motie ‘stop verkoop gebouwen’ aangenomen. Er was en is erg veel tegenstand voor de verkoop van het middeleeuwse stadhuis, dé blikvanger van de stad, de synagoge, en nog meer monumenten en panden. De verontwaardiging is groot. Gaat de gemeente zijn geschiedenis verkopen en wat dan? Ik denk dat het de taak van de gemeente is haar monumenten en haar geschiedenis te koesteren.
In 1790 komt een kleine groep Joodse kooplieden naar Bergen. Omdat er geen sjoel is, huren ze de zolder van de boterwaag, helaas brandgevaarlijk, donker en bedompt. In 1830 schenkt Koning Willem I duizend gulden aan de Joodse Gemeente voor de bouw van een synagoge, die in 1832 tot stand komt. Een koning, die geld schenkt aan Joden, moet vereeuwigd worden en de leuze “Door Milddadigheid van den besten Koning 5593” (1833) komt op de daklijst te staan. En heel bijzonder, in 1837 bezoekt de Koning de synagoge.
De oorlog breekt uit. Bergse Joden worden weggevoerd en in het oosten vermoord. De families, die onderduiken, overleven allen de oorlog, dankzij de hulp van vele Bergenaren, die hiermee hun eigen leven in gevaar brengen. Een opslag van aardappelen verruïneert het gebouwtje. Er is geen geld voor restauratie. Het gebouwtje wordt verhuurd.
In de zeventiger jaren saneert de gemeente de Koevoetstraat. De hele straat moet afgebroken worden, ook de synagoge. Een groep Bergenaren onder leiding van Wethouder Härtel komt in opstand en richt de stichting Behoud en Herstel op, restauratie volgt. Eind jaren negentig een uitgebreide opknapbeurt.
Wat treft een bezoeker binnen aan? In het halletje wordt de bezoeker geconfronteerd met de namen van de Bergs-Joodse slachtoffers op een indrukwekkend herdenkingsbord. De synagoge is hét Monument voor de vermoorde Joodse burgers.
In de gebedshal zijn mooie rituele voorwerpen te zien, ieder met zijn eigen verhaal, waaronder enkele kostbare, antieke voorwerpen in bruikleen van het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Een kleurrijk voorhang van Jan Wessendorp wordt geflankeerd door met de hand vervaardigde Joodse exemplaren. De trap op en de bezoeker ervaart de Bergs-Joodse geschiedenis in woord en beeld. Trap af naar de twee sfeervolle middeleeuwse kelders, waar het rituele bad zich bevindt en men kennisneemt van het vernuftige systeem, dat tot 1891 de watervoorziening van het waterbassin naar het bad regelde. Nergens in Nederland is een ritueel bad in zo’n bijzondere zetting te vinden.
Bezoekers uit alle delen van het land vinden hun weg naar de Bergse synagoge en zijn enthousiast. Voor Bergenaren is de synagoge een uniek stukje geschiedenis in eigen stad.