De vlucht van het gezin Spapens

BREDA - "Met de trein naar Friesland; één zenuwenbeproeving." Onder de 10.000 Limburgse vluchtenden het gezin Spapens. Vader Jan Spapens wil Adri en Tonny, gezien het gevaar op de weg niet op de fiets naar school in Breda sturen. Hij ziet de ideale oplossing in vervolgscholen én een nieuwe plek als douaneambtenaar in Venlo. Het trekt hen uit ouderzorg onvoorzien de oorlog en De Vlucht in.

DOOR RINIE MAAS

Jan Spapens over de oorlog in zijn dagboek: "Op 19 januari 1945 verschijnt een groep Grünen in de straat. We moeten evacueren…We vragen om uitstel tot den volgende dag in verband met het koude weer. We hebben nog zo'n klein kindje en het sneeuwt zoo…"

Den beul

Den beul is niet te vermurwen, wordt kwaad en dreigt ons zonder bagage het huis uit te zetten als we niet binnen een half uur klaar zijn". Het gezin staat op straat. Enige bagage in een wagentje. De weg naar het meldingspunt in Kaldenkirchen is slecht begaanbaar. Onafgebroken dansen de sneeuwlokken boven hun hoofden en ogen. Kriepppppppp…Ontsteld horen ze het geluid van hun instortende kar…Een lotgenoot…een kennis, presenteert grootmoedig de ruimte op zijn wagen. Wat gesjor en het zit weer.

Afgetobd

In het geaccidenteerde terrein gaat het op en af. "We komen aan den berg en moeten zwoegen om er bovenop te komen. De natte sneeuw maakt het klimmen moeilijk. Het zweet loopt ons van het gezicht. Onder deze omstandigheden is die Kaldenkerkerberg een heele klim maar we houden vol en overwinnen. Nu hebben we het vlakke terrein voor ons. Het gaat Duitschland in…we zijn droevig gestemd. Slechts enkele kilometers zitten we van onze bevrijders en toch moeten we weg, weg van huis, een onzekere toekomst tegemoet. Afgetobd bereiken we Kaldenkirchen." Het gezin wordt bij de politiepost naar het station verwezen. Het zit daar mudvol en het is er vreselijk koud. Er wordt elders onderdak gevonden, dankzij de landgenoot die onderweg al hulp bood. Om 2.00 uur s'nachts komt de politie hen waarschuwen dat ze zich gereed moeten maken. "Den trein is in aantocht. Het is een drukte en geroezemoes als in een bijenkorf." Om 5.00 uur het sein voor vertrek. "Den trein is zoo groot en zoo zwaar belast dat de locomotief moeite heeft hem in beweging te krijgen." Na drie uur is men in Krefeld. Het is een Vlucht met de trein. Het wordt ervaren als een aanslag op de zenuwen.

Vervreemdend

Waarheen gaat de reis? Alles en iedereen zit op elkaar gedrongen en de witbesneeuwde sparren die voor het oog voorbijtrekken staan als Duitse wachters in het gelid. Het is naar en vervreemdend. Elke plaats die wordt gepasseerd geeft luchtalarm. Tot grote onrust van allen wordt de locomotief net buiten Krefeld afgekoppeld en de stampvolle trein staat stil, terwijl de locomotief wegvlucht. "Er verschijnen groote formaties Engelsche bommenwerpers." Als de vliegers hun bommenlast boven Krefeld loslaten, breekt de hel los en de mensen vluchten het veld in. Er gebeurt niets.

Loden slag

Bij Duisburg gaat het sneller door een nieuw aangekoppelde locomotief. De duisternis valt en men weet niet meer waar men is, tot de trein stopt en dat blijkt, na ingewonnen informatie, in Winterswijk te zijn. "We voelen ons heel wat opgelucht nu we weer den vaderlandschen bodem onder ons hebben." Dan volgen Zwolle, Wolvega, Heerenveen. In Leeuwaren worden de vluchtenden warm onthaald. Jan Spapens wordt zo ziek dat hij in het ziekenhuis moet worden opgenomen. Vrouw en kinderen worden ingekwartierd in Suawoude. In het ziekenhuis krijgt Jan een klap waarvoor geen medicijn bestaat. De kleine Irene is overleden... Hij wordt opgehaald om zich met de rest te verenigen. Jan Spapens: "Onze kleine lieveling Irene is plotseling van ons heengegaan. Voor bommen en granaten, honger en kou hebben we haar kunnen beschermen. Acht dagen is zij op deze veilige plaats van bestemming en gaat plotseling van ons heen. Het is een onbegrijpelijke, loden slag die ons treft."

Traan

Over de terugreis, na de bevrijding door de Canadezen, wordt het gezin Spapens op het verkeerde been gezet. "Op maandag 4 juni zullen we re- évacueren; we gaan dus weer naar ons heerlijke zuiden." Het gaat niet door. Het blijkt om geld te gaan. Er moet eerst fl. 600,-- op tafel komen. Wim Spapens (9 jaar) houdt het nog wel even vol. Geen school; geen bombardementen; geen razzia's; geen hongersnood. Met zijn Friese vriendjes gaat hij kievitseieren zoeken en polsstokspringen. Bij boer Bosma ment hij de paarden. "Suawoude was voor mij een paradijs!" Over de kleinste en grootste lieveling van allen, Irene, wat in het Grieks vrede betekent, vanuit Friesland herbegraven in Wernhout: "Af en toe ga ik er naar toe en pink dan een traan weg." Zie ook: www.wimspapens.nl.