Jan Lijffkoop de eerste postmeester van Breda

In de oude tijden was de postbode ook spion!

BREDA - Jan Lijffkoop was de eerste Bredase Postmeester die het Postwezen alhier organiseerde. Hij had koopmansgeest. Hij wist alle boden in zijn hand te verenigen. De postbode heeft altijd een sociale functie gehad. In 1500 en later was hij méér dan bode. Zag hij een vijandig leger dan was hij spion!

DOOR RINIE MAAS

Het vervoer ging vanaf 1500 te voet of te paard. Schippers namen ook brieven mee. De zichzelf benoemde postbode sleepte er echter geen werkje retour uit; hij reisde, zoals wij met de N.S. enkel; d.w.z. vanuit Breda bezorgde hij in Antwerpen en de postbode van Antwerpen deed dat hier. Het kost studie om er iets van te snappen omdat de post aanvankelijk (14e, 15e eeuw) werd bezorgd door gelegenheidsbodes. Er speelde eigenbelang; de regeling op het Bredaas Postwezen werkte nog niet.

Concurrentie

De gelegenheidpostbode had een vrij beroep. Hij boste wat dorpen en steden bij elkaar. Zette de ene klant af dat er eens stuiver bij moest. En deed genereus bij de ander, om de concurrentie voor te zijn; dat hij er een stuiver afdeed op voorwaarde dat hij wel een stuiver kledingtoelage wilde hebben. Op de route Breda-Antwerpen en vice versa zagen Corneel Krijn en een zekere Steur Bont dat ze niet erg economisch bezig waren. En die wisselden ergens halverwege de brieven om in hun steden te bezorgen. Dat leverde aardig wat op. Want de geadresseerde betaalde de port en niet de afzender.

Stadspostbode

Maar uit die gelegenheidsbodes, die er vaak goede zaak mee maakten, is wel de officieel benoemde stadspostbeambte ontstaan. Uit het geschiedkundig overzicht van het Bredasche Postwezen: "Als de stad Breda een bode benoemde op Antwerpen dan betekende dit, dat de betrokkene brieven mocht vervoeren van Breda naar Antwerpen, doch niet omgekeerd omdat dit tot de competentie van de stad Antwerpen behoorde. De benoeming gaf dus recht op het vervoer in één richting. De Bredasche bode bestelde dus in Antwerpen zijn brieven en ging "leeg" naar huis. Omgekeerd bestelde de Antwerpsche bode zijn brieven in Breda, streek zijn geldjes op en ging eveneens zonder brieven naar Antwerpen terug". Wat voor brief de geadresseerde ook kreeg; een liefdesbrief of een ruziënd smerig epistel, waarop de ontvanger geen enkele prijs stelde, een aanzoek om te huwen of een dreigbrief, een ijskoude mededeling van de familie te zijn onterfd, man of vrouw betaalde de port.

Jan Lijffkoop

Jan Lijffkoop (1646-1690) is de eerste door de stad Breda benoemde stadsbode met vast salaris. In 1650 weet hij zijn honorarium van f 80, - te verdubbelen door twee boden in dienst te nemen voor het sorteerwerk en vervanging. Het ontbreekt Jan niet aan de Hollandse koopmansgeest. Zijn succes als stadsbode vanuit zijn kantoor aan de Grote Markt 48, vlakbij het raadhuis en de Watermolen, waar hij woont, is opmaat voor hem naar meer macht: bestellingen in Holland, Maastricht, Tongerloo, Antwerpen en Brussel. Een 'lijntje' dat hij krijgt op request van de Bredase burgers en kooplieden. Jan weet alle bode-ambten in zijn hand te verenigen en bij ziekte of overlijden krijgt zijn vrouw Dina Kalberner het recht om te vervangen of op te volgen. "44 jaar heeft hij gewerkt en het Bredasche postmeesterschap gemaakt tot een voorname en winstgevende positie. In Jan Lijffkoop zien wij den eersten grote organisator van het Bredasche Postwezen", aldus de genoemde bron.

Diligence

In tegenstelling met tegenwoordig betaalde vroeger de geadresseerde het verschuldigde port. Die porten waren in vergelijking met hetgeen wij gewend zijn te betalen vrij hoog. Vergelijk maar eens, jaren vijftig, een door de PTT bezorgde briefkaart met 2 of 5 cent postzegel met een in de 17e eeuw gestuurde brief van A' dam naar Breda. Dat kostte de ontvanger 3 stuivers. In wezen een dure grap! Hierbij dient vanwege de dan betere samenwerking door de kantoren onderling ingecalculeerd te worden de afschrijving van de enige tot de dienst behorende diligence met postbeambte op de bok en met paard bespannen. Die hiervoor bij weer en ontij over slechte wegen op pad werd gestuurd.

'Busse'

Voor de postbeambte te voet kon het loon hoger uitvallen zoals voor Jan Guysmans op Breda-Terheijden; "want tlandt vol water was ende bij nagt en onty wandelen moest". In de 19e eeuw heeft Breda twee magnifieke postkantoren. De bode heeft altijd een hoge sociale identiteit gehad. Vanaf 1866 al opbouw van pensioen! In de middeleeuwen kon hij buiten de stadspoort stuiten op een vijandig leger. Claes Andriessen merkte een troep Italiaanse soldaten op en spoedde zich terug om het stadsbestuur in te lichten. De magistraat van Breda was verguld. Hij beloonde 's mans activiteit met 'een weerdiche silvere busse' die 14 gulden en 15 stuivers kostte. Helaas bestemd voor post! Wordt vervolgd.