Wederkerige liefde tussen Poolse bevrijders en Bredanaars

BREDA - In Breda is er sprake van een wederkerige liefde tussen 'de Polen' en 'de Bredanaars'. Na de oorlog worden de bevrijders in onze armen gesloten. Jacques Jespers en Thom Peeters vertellen erover.

DOOR RINIE MAAS

Neem de Poolse bevrijder Stefan Adamczyk. Zijn rol in de 1^e Poolse Pantserdivisie van generaal Maczek brengt hem onder de zwaarste omstandigheden door Europa. Zijn leven is geboekstaafd door Jacques Jespers. Als bevrijder in het Pools leger, en behorend tot de tweede groep die het gebied àchter Normandië schoonmaakt, vecht Stefan Adamczyk en zijn vrienden zich er doorheen.

Hun landing was 30 juli 1944.

Bevrijd land

"Er was al enig bevrijd land. We konden doorstoten". Na zijn opdrachten in z.o. Polen, Hongarije en Schotland (Kustbewaking) wordt hij, opgeleid voor de Pantserdivisie. (Vrachtwagen/ motor). Zijn vreemdste gevecht levert hij in Zeeuws Vlaanderen (Gent) dat vol zit met collaborateurs. "No water", zegt de boer als ze erom vragen. Waarna zijn commandant de kranen opendraait. En stromend water een 'stop' garandeert. De telefoon zwijgt. Draad doorgeknipt. Wie kan dit gedaan hebben? De boerin ziet wit en is zenuwachtig. Ze zwijgt. Totdat men de Duitse saboteurs uit een pikdonkere kelder haalt.

Band

In het boek van Jespers stuit ik op een piekfijn inleidingkje over Stefan's tijd ìn Breda. We geven dit nu het accent. Hoe ervoeren de bevrijders hun bestemming Breda? Terugkeer was onmogelijk. Churchill had Polen verkocht aan dictator Stalin. Thom Peeters geeft in' 50 jaar bevrijding met een Pools stempel' een heel treffend beeld van de onverbrekelijke band tussen Polen en Bredanaars.

'Zitterkes'

Hij doet dat aan de hand van de 'zitterkes' in de Grote kerk. Daarop twee misesericordes, na de oorlog aangebracht. "Na de beeldenstorm uit 1566 waren het Poolse granaten die schade aanrichtten aan de koorbanken. De Poolse militairen zijn er nooit kwaad op aangekeken. Want zij brachten ons vrijheid". Een houtsnijwerker toont zijn dankbaarheid door twee misericordes te snijden, zonder regelarij met wie dan ook. Op de ene neemt een Poolse soldaat de bezetter onder schot. Op de andere knalt hij er op de motor tussenuit, om de bevrijding te vieren, met een Bredase achterop. Na de verbazing is er trots over deze vrije creatie. "Op zòiets unieks, zòiets origineels, zò heerlijk weinig historisch-wetenschappelijk verantwoord, zò maar in onze monumentale Grote Kerk"… En wat Polen en Bredanaars bindt wordt aldus gesymboliseerd en wederkerig puur uit dank.

Bestaan

De leest en zijn werkzame handen vormen bij Stefan Adamczyk een geheel als hij, met warmte opgenomen in het gezin van de familie van Dijk aan de Valkenierslaan, aan de slag gaat een nieuw bestaan op te bouwen. In een provisorische werkplaats aangebouwd aan de garage. Op zijn leest schoenen als nieuw maken dat ligt in zijn aard. Tik, tik, tik... Vanaf die tijd hoort de buurt dagelijks hoe hun buurtgenoot de schoenen van steeds meer Bredase klanten onder handen neemt.

Vriendschapsband

De eerste keer dat Jacques Jespers zich als jong manneke bewust werd van de aanwezigheid van de Stefan Adamczyk in zijn buurt was in de herfst van 1948. Kazik Starego, een andere Poolse bevrijder, is al bij zijn thuis inwonend. Met wederzijds welbehagen neemt hij aan het gezinsleven deel. Jacques beschouwt hem als een oudere broer. Dat er even verderop in zijn buurt aan de Valkenierslaan een strijdmakker van Kazik woont en zelfs zijn beroep aan huis uitoefent vervult hem met trots. Immers, twéé Poolse bevrijders, zomaar woonachtig in hun straat. "Stefan werkt onvoorstelbaar hard… Hij begint 's morgens vroeg en 's avonds tegen negenen is hij nog volop bezig. Pas op zaterdagmiddagmiddag rond drie uur is het welletjes; in de keuken wast hij zijn handen met zeep en Loda. Broer Henk wordt in het werk betrokken. "Voor een kwartje per afleveradres fietst hij door heel Breda om de klanten hun weer als nieuw opgelapte schoenen thuis te brengen". Poolse bevrijder en Bredanaar staan dicht bij elkaar: "op 3 december 1946 wordt Stefan gedemobiliseerd. Hij trekt definitief in als huisgenoot bij de familie van Dijk". Om er met zijn vrouw Mira een diepe vriendschapsband te ervaren met genoemd gezin tot zijn dood in 2008. Met beroep aan huis dus!

'Verneukstoeltje'

Tot slot de Misericordes door Thom Peeters. Hij vertelt hoe de eerbiedwaardige achterwerken van de kanunniken bij lang staan een steuntje, een zitterke hadden. "Na meer dan 50 jaar zijn deze twee misericordes ook monumentaal. En niet meer weg te denken in onze Gotische kathedraal". Het houtsnijwerk op het 'verneukstoeltje', zoals Thom Peeters het zitterke noemt, is bij nader inzien veel meer dan een symbool. Ze vertellen een verhaal. Het verhaal door beide schrijvers, Jespers en Peeters van de wederkerige liefde tussen Poolse bevrijders en Bredanaars tot op de dag van heden.