Jan Zwarthoed alias Phileke Pekelharing

BREDA - Een oud vergeten Bredaas type en nog navranter is de vergetelheid die deze sympathieke visventer, die de tijd heeft moeten doorstaan, heeft weggevaagd. Een juk over de schouders en aan beide kanten bengelde een rieten mand.

DOOR RINIE MAAS

De haringkar kwam na hem. Maar vóór hen haalde Phileke Pekelharing, zoals de Volendammer Jan Zwarthoed hìer door het leven ging de verse haring op in de viswinkels aan de Haagdijk om ze te venten rijkelijk met juin bestrooid. De visboer reed al lang door de wijk om zijn haring, plat, spiering paling op de kar te slachten nadat de handelende Phileke met juk en vis het veld had geruimd. Een man vol wederzijds dienstbetoon. En dat Phileke Pekelharing is een straatnaam waard tenminste als men "de ziel" van de stad kent.

Chique

Het vermoeden is zeer gerechtvaardigd dat hij uit Volendam kwam. Alle viswinkels in Breda zoals Bond en Sweres zijn geboren en getogen Volendammers die hier goede zaken deden. Jan Zwarthoed werd door de Bredanaars Phileke Pekelharing, gedoopt. Omdat ze graag bijnamen geven aan mensen die ze niet bij naam en toenaam kennen. Zeker, hij was een niet ingeschreven geboren en getogen Bredase ondernemer maar dan toch zo bekend dat hij erbij hoorde. Jan was slim. Zijn vis was als klaar voordat hij hem ventte.

Poettentje

Met het bijbehorend kostuum was hij een afwijkend personage op straat… De viswinkels en de bakkers bestonden deels bij zijn gratie. Tegen etenstijd trok hij er uit om met zijn manden haring waarvan hij er een leeg hield voor zijn klein gereedschap, inpakpapier, de juin en het broodje bruin dat meteen ook besteld kon worden. En als hij bij Bond begon dan was Phileke bij Lou van der Linden hartstikke leeg. Bij de St. Annakerk, waar men de hoed afnam, las hij: "Wie voorbij deze kerk komt zet geen voet of zegt: "Maria Wees Gegroet!". Phileke, een sociaal katholiek christen, groette op zijn manier. Hij tikte aan zijn pet. "Iedereen wat en er is genoeg voor allen; denk aan de vissen die Jezus vermenigvuldigde. Met wat overbleef werden nog vele manden gevuld". Als het even wat slap was aan de mand dan verkocht hij de krant: de Opregte Haarlemmer. Hij pakte er ook wel haringen in als er 7 of 8 tegelijk besteld werden. In Volendam had Jan Zwarthoed een dorpsnaam. Daar ging hij door het leven als 'poettentje'. Over zijn biografie: "Jan Zwarthoed, (Poejan), geboren op 19-4-1838 te Volendam, overleden op 09-09-1924 te Volendam op 86 jarige leeftijd".

Vertrekdagen

Phileke, zoals wij hem kenden verzeilde hier in zijn folkloristische kledij als hij bij zijn jaarlijkse vertrekdagen was beland. Met een "goeiendag" was hij Volendam uit voor de verkoop om elders te vertoeven en dat was, door de families die zich hier hadden gevestigd in de loop der tijd, steevast Breda. Het is opmerkelijk hoezeer de honger knaagt aan de maag van de in de binnenstad kopende en verkopende massa. Daardoor had hij had inkomen uit arbeid en…dat hij soms gerief miste was een exempel van zijn idee der menselijke soberheid. Bij gebrek aan een logies bij de families, werd hij tijdelijk uit brand geholpen door Toon van der Wiel, de nestor van beeldhouwer Hein Koreman.

De Koevoet

Voor zijn atelier in de Koevoet – een armetierige steeg met grote gebouwen die de gang nog nauwer maakte - had Toon een onderkomen in elkaar geflanst. Hij had wat houten palen stevig in de grond gezet en daarop een overkragende golfplaat gelegd; dikke paardendekens gespreid op de vloer van de vlakbij gelegen Chassékazerne. En iedere dag zorgde Toon of zijn meestertalent Hein Koreman voor een gevuld bakje boterhammen en een kan melk. Voor de jeugd toonde Zwarthoed als straatartiest een zogenaamd nog levende, spartelende haring die er niet in wilde. En ze kunnen fortnight gamen maar toen was de spartelende haring, waarvan hij er altijd één in zijn mand had, groot vermaak voor de jeugd.

Lichtmatroos

Phileke is ook nog een dag lichtmatroos geweest op zee en onder de oorlog. "Wel, Phileke, goeie zeevaart achter de rug?"…"Ach zwijg ervan; de zeevaart is een kapitalistische exploitatie…'t is mijn laatste reis geweest". En Phileke meurde weer gelukzalig in zijn bedoeninkje bij Toon en Hein, dat onaangetast was gebleven. We geloven niet meer zo overtuigd in zijn natuurlijke goedheid van de mens. Hij, die in de bus opstaat voor man of vrouw, moeilijk ter been, verdient de hoofdprijs. Als we nu nog in de mensen geloven is het te danken aan de omgang met de goedwillenden onder jong en oud. We zijn mild geworden door de chaos waardoor we het niet meer weten. Waarom schrijft u dan over hen? Dan zeg ik: omdat ik van mensen en types hou, zoals Phileke Pekelharing.