De Sterrennacht 1889 in Saint-Paul-de-Mausole.
De Sterrennacht 1889 in Saint-Paul-de-Mausole. Foto: Claudia Koole

Coronatijd: kunstenaar Vincent van Gogh beleefde meerdere quarantaineperiodes

Door: Claudia Koole Algemeen

ZUNDERT - Dit coronatijdperk zet veel mensen en bedrijven aan tot drastische verandering. De recente lockdowns wereldwijd bracht sommigen tot wanhoop en anderen in balans. Het kent parallellen met de Nederlandse kunstschilder Vincent van Gogh (1853-1890) die talloze quarantaineperioden heeft beleefd in zijn leven waarbij de kleinste dingen betekenis hadden.

De wereldberoemde kunstschilder Vincent van Gogh kreeg in zijn jeugd privéonderwijs. Kort na de dorpsschool kreeg hij les van een gouvernante en zijn vader. Zijn ouders vonden dat hij in zijn geboorteplaats Zundert niet naar de basisschool hoefde te gaan, omdat de boerenjongens te ruw waren. Hij verbleef in zijn ouderlijk huis voor onderwijs, verstoten van klas- en leeftijdgenoten. In Dordrecht anno 1877 leest hij onophoudelijk door in het Bijbelboek tot in nachtelijke uren, dag in dag uit. De muren van zijn kamer worden door hem behangen met notities en citaten uit dit boek, tot ergernis van de huisbaas. 

Een jaar later, eind 1878, zit hij in de Borinagestreek in Zuid-België als predikant tussen rooms-katholieken. Dat verloopt zó dramatisch dat hij zich afzondert in de natuur. Zijn kleding en zeep geeft hij weg, deelt zelfs zijn eten en drinken met de kleinste dieren in het bos. Hij slaapt op de grond om zich één te voelen met de mensen die in armoede leven in deze mijnstreek en om de bescheidenheid en nederigheid te voelen van Jezus zoals hij dat las in De Navolging van Christus van Thomas á Kempis, één van zijn lievelingsboeken. Het is een greep uit een eerste deel leven van Vincent van Gogh die meerdere malen in afzondering leefde.

Talenten

Twee Van Gogh-kenners uit gemeente Zundert herkennen deze taferelen 130 jaar later in coronatijd. Natascha Rens, eigenaresse van Amare in Wernhout, vertelt: “In mijn praktijk ontmoet ik veel mensen die hooggevoelig zijn. Ze voelen zich geremd om te delen hoe ze de wereld ervaren, omdat ze zich niet begrepen voelen. Dit brengt eenzaamheid met zich mee. Het niet kunnen zijn wie je bent, zet een rem op de ontwikkeling van je talenten en brengt niet zelden fysieke klachten met zich mee. Vincent was op zoek naar verbinding en naar erkenning voor wie hij was. Wat zou er gebeurd zijn met Vincent als hij wel begrepen zou zijn en erkenning had gekregen voor zijn gaven en talenten? Ik blijf het me afvragen.”

Zundert

Marleen van Aert-Francken won meerdere keren een PRET-handdruk van gemeente Zundert. In 2017 verscheen van haar hand, met hulp van een vriendin, een historische fietsspeurtocht ‘Zundert door de ogen van Vincent’, in 2019 verscheen ‘Herinneringen aan Brabant’ en haar boek met nieuwe inzichten getiteld ‘Zundert inspiratie voor Van Gogh’ komt uit in 2021. Details uit dit boek mogen alvast geëxposeerd worden in Zundert wederom met ondersteuning van een PRET-handdruk die ze in 2019 won. “Ik kijk met andere ogen naar het werk van Vincent van Gogh”, laat ze weten. “Als je goed oplet, zie je Zundert steeds terugkomen in zijn latere schilderijen en tekeningen. 

Er zijn zoveel dingen meer gebeurd in Zundert waar men geen weet van heeft. We gaan er achteloos aan voorbij, maar ze zijn de moeite waard om ze te bewaren. Toen ik bezig was met de fietsspeurtocht, liepen de rillingen soms over mijn rug. Ik wist niet wat ik aan mijn fiets had hangen, maar ik ontdekte dat Vincent steeds heeft geschilderd met Zundert in zijn achterhoofd. We hebben veel teruggevonden in zijn latere schilderijen; gebouwen, landschapselementen en het dagelijkse leven van mensen in Zundert. Heel veel van wat men de ‘fouten’ in zijn schilderijen noemt, kun je zo naar Zundert herleiden. Ik verzamel deze dingen en verwerk dit in mijn boek met een wandelroute en een bijbehorende tentoonstelling in museum De Weeghreyse in Zundert. Ook de fietsroute kan opnieuw gereden worden.”

Meesterwerken

In het laatste deel van zijn leven raakte Vincent van Gogh opnieuw meerdere keren opgesloten, zij het vrijwillig en gedwongen. Met name een voormalige kippenschuur achter het huis van zijn ouders in Nuenen mocht als atelier worden gebruikt, waar hij zich steeds lange dagen opsloot om aan tekeningen en schilderijen te werken. Het wordt gedwongen als hij verblijft in Zuid-Frankrijk in Saint-Rémy-de-Provence. 

Inwoners van Arles hebben collectief een petitie ondertekend, omdat hij een fou rouge werd gevonden, en de burgemeester zorgt ervoor dat hij moet worden opgenomen. In deze periode, met een verblijf in het gesticht Saint-Paul-de-Mausole, maakt hij het ene meesterwerk na de andere. Onder andere ‘La nuit etoilée’ (de beroemde Sterrennacht uit 1889 met luchtwervelingen) heeft hij gemaakt vanuit zijn kamer in opsluiting en ook ‘Arbres dans le jardin de l’asile’ dat vorig jaar voor 40 miljoen dollar is verkocht via het veilinghuis Christie’s te New York.

Quarantaines

Aan het eind van zijn leven in het Franse dorpje Auvers-sur-Oise, net boven Parijs, wordt het niet beter. Het is dokter Gachet, als behandelend arts, die hem aanraadt terug te trekken en alsmaar te gaan schilderen in de natuur. Zijn focus met bezinning levert in een rap tempo meer werken op dan hij aan dagen verblijft in dit kleine Franse dorp, maar hij moet het met de dood bekopen die nog altijd een mist van mysterie is. “Het beeld dat Vincent gek zou zijn, klopt voor mijn gevoel niet”, vertelt Natascha Rens. 

“Hij was zijn tijd ver vooruit, maar kon zijn inzichten niet delen wat eenzaamheid veroorzaakte. Toen ik zijn schilderijen tijdens de expo in Brussel zag, kwamen ze voor mijn gevoel tot leven. Ik zat daar midden tussen zijn bewegende schilderijen en mijn lijf tintelde van top tot teen. De workshops en reisjes die ik organiseer, ontstaan keer op keer tijdens een terugtrekking in een kleine kamer of solitaire wandeling. Pas dan vallen woorden en ideeën echt op z’n plek.” Marleen van Aert-Francken is eenzelfde mening toegedaan. Ze zegt: “Tijdens zo’n periode van quarantaines ga je nadenken over wat je zelf wilt, wat je levensdoel is. En ik denk dat het bij Vincent steeds sterker werd om door te gaan met het maken van schilderijen die ‘door menschen die geen wat men noemt verstand van schilderijen hebben zouden kunnen worden begrepen …’. Met minder prikkels uit je omgeving kun je geconcentreerder werken.”

Marleen van Aert-Francken met Natascha Rens op het Van Goghplein in Zundert.
Auberge Ravoux in Auvers-sur-Oise waar Vincent van Gogh is gestorven.


Blijf op de hoogte van het lokale nieuws uit jouw regio met onze dagelijkse nieuwsbrief