Bij leegstand van vrijstaande agrarische bebouwing ligt onder meer ondermijnende criminaliteit op de loer.
Bij leegstand van vrijstaande agrarische bebouwing ligt onder meer ondermijnende criminaliteit op de loer. Foto: Addo Sprangers

'Het vitale platteland vraagt om flexibiliteit'

Door: Addo Sprangers Algemeen,Nieuws

Het wordt al jaren onderkend. Agrarische leegstand is een serieus probleem dat zich op verschillende wijzen manifesteert. Denk aan verloedering van het landschap, gezondheidsrisico's vanwege verweerde asbestdaken en ondermijnende criminaliteit. Hoog tijd dus voor een gerichte aanpak. Via de onlangs gestarte pilot Omgevingsvisie wordt hard gewerkt aan een toekomstbestendige omgevingsvisie voor het buitengebied Zundert.

Het nieuwe college kreeg in mei vorig jaar bestuursopdrachten betreffende een zestal onderwerpen die naar mening van de zeven politieke partijen dusdanig belangrijk zijn voor Zundert dat hieraan speciale aandacht moet worden besteed: één van die thema's is vrijkomende agrarische bebouwing (VAB), onderdeel van de portefeuille van wethouder Patrick Kok.

Beladen

Het is een nogal beladen thema. Agrarische leegstand zorgt vooral voor negatieve associaties als verloedering van het landschap, gezondheidsrisico's vanwege verweerde asbestdaken en ondermijnende criminaliteit. Criminelen laten niet zelden hun oog vallen op leegstaande boerderijen en schuren om er bijvoorbeeld hennepkwekerijen of xtc-laboratoria in onder te brengen. Bovendien blijkt de verkoop of verhuur van voormalige bedrijfspanden als oudedagsvoorziening voor de boer steeds vaker een illusie.

Nieuwe dynamiek

Om ondermijnende criminaliteit en leegstand tegen te gaan, streeft de Gemeente Zundert naar een verhoogd kwaliteitsniveau van het Zundertse buitengebied met ruimte voor ondernemen, wonen, natuur en recreëren. Een aantrekkelijker en vitaler platteland met flexibelere ruimte voor (her)ontwikkeling. Het verwezenlijken van die doelstelling zal echter de nodige tijd en energie kosten, zo maakt wethouder Patrick Kok duidelijk. "De volgende vraag is relevant: 'Wat is de definitie van een vitaal platteland?' Die vraag moet beantwoord woorden. Je ziet nu in het buitengebied dingen gebeuren die we niet gewend zijn. Er is sprake van een nieuwe dynamiek. Boer en kweker wordt gevraagd - en vanuit de wetgeving ook gedwongen - om te kijken naar andere functies voor het buitengebied. Vaak is er voor een boer geen continuïteit meer en geen opvolging. Er wordt opschaling gevraagd en er worden investeringen gevraagd. Het ouderwetse 'boeren met de handen aan de uiers' is niet meer."

Cijfers

"Nu zie je dat vrijkomende stallen worden gebruikt voor zaken die de vitaliteit van het platteland niet ten goede komen", zegt hij. Wethouder Patrick Kok doelt op de criminelen die leegstaande boerderijen en schuren benutten om er hun illegale activiteiten te ontplooien. "Brutalen hebben de halve wereld", voegt hij er veelbetekenend aan toe. De cijfers die hij presenteert stemmen in dat opzicht somber. "Er is in de gemeente Zundert inmiddels sprake van 13 ha leegstand. In vijf tot tien jaar zal die leegstand waarschijnlijk 25 tot 30 ha bedragen. Dat gaat dus over zestig voetbalvelden waar dingen kunnen gebeuren die we niet willen. Zo kan verwaarlozing ontstaan, Daar zit vaak veel leed van bewoners in het buitengebied achter. Bewoners die zich geen raad weten met hun huis of stallen."

Nek uitsteken

"Je kunt het zien als een bedreiging, maar ook als een kans om de definitie 'vitaal platteland' opnieuw invulling te geven. Hoe we dat vitale platteland kunnen terugbrengen? Verordeningen in het bestemmingsplan staan niet toe dat er andere bestemmingen dan agrarische mogelijk zijn. Tenzij bestuurders hun nek uitsteken, nieuwe functies toestaan en ze gaan faciliteren", aldus wethouder Patrick Kok. Met een in maart 2017 vastgestelde startnotitie werd hiertoe door de Gemeente Zundert al een eerste aanzet gegeven. Inmiddels wordt het leegstandsvraagstuk op verschillende manieren benaderd. Zo werd in november vorig jaar gestart met de pilot Omgevingsvisie, waarbij de Gemeente Zundert samen de Provincie Noord-Brabant, waterschap Brabantse Delta en de Dorpsraden Achtmaal, Wernhout en Klein Zundert de handen ineensloegen om te werken aan een plan voor een toekomstbestendige omgevingsvisie voor het buitengebied Zundert.

Gebiedskenners

"De verschillende dorpsraden zijn echte gebiedskenners", weet Patrick Kok. "Door samen naar een gebied te kijken, kan duidelijk worden welke functies we er misschien kunnen toestaan. Dat moet je dan wel beleidsmatig mogelijk maken en dat gebeurt via de Omgevingsvisie. Samen kun je dan naar een plan van aanpak toe. De Dorpsraad Rijsbergen heeft inmiddels ook ingestemd om hieraan mee te doen." Volgens de wethouder is ook voor waterschap Brabantse Delta een belangrijke rol weggelegd. Zij is immers verantwoordelijk voor de waterhuishouding, welke een onmiskenbare invloed heeft op het agrarische landschap en - specifiek in de Zundertse situatie - op de kwekerijsector. Patrick Kok: "Het waterschap ziet ook de veranderende wereld in het buitengebied. Neem alleen al de droogte van afgelopen zomer. Voor sommige telers en kwekers is die mogelijk funest. We hebben het waterschap nodig om te kunnen bepalen hoe we het buitengebied in het voordeel van de kwekerijsector kunnen veranderen."

Dynamisch proces

De wethouder is van plan in dat opzicht flink door te pakken. "Binnenkort willen we de gemeenteraad en de Provincie Noord-Brabant een plan van aanpak presenteren: 'Dit is waar we naartoe gaan en zó gaan we daar naartoe'. Dat wordt een dynamisch proces met soms tegengestelde belangen. Uiteindelijk echter gaat het erom dat we samen de eindstreep halen en antwoord kunnen geven op de vraag: 'Wat is ons nieuwe, vitale platteland?' We blijven niet stilzitten tot wij de Omgevingsvisie hebben. Het aantal leegstaande meters neemt immers met de dag toe. Bedrijven in het buitengebied nodig ik dan ook nadrukkelijk uit om - als ze dat willen - met mij in gesprek te gaan over hun toekomst in het buitengebied."

Vernieuwing

De Gemeente Zundert is namelijk ook begonnen met zogeheten 'pilots op casusniveau'. Wanneer er ideeën en oplossingen zijn voor concrete locaties met (dreigende) leegstand, gaat de Gemeente Zundert hiermee aan de slag. Op deze wijze kan er worden geëxperimenteerd met vernieuwende en creatieve oplossingen, waarvan de uitkomsten kunnen worden gebruikt bij verdere beleidsvorming in het kader van de Omgevingswet.

Maatwerk

Er zijn tal van initiatieven denkbaar, zo maakt wethouder Patrick Kok duidelijk. "Denk aan initiatieven op het gebied van duurzaamheid. Of denk aan een kinderdagverblijf, een natuurbegraafplaats, een aardbeienterras of een woonzorgconcept. In het laatste geval kunnen stallen worden gesloopt om aan de bestaande boerderij vervolgens woningen voor senioren toe te voegen, gericht op het buitenleven. Dat heeft alleen al het voordeel dat op het platteland geboren en getogen ouderen niet naar een flatje in de stad hoeven te verhuizen. Een dergelijk initiatief kun je vanuit de huisvestingsvraag dus al faciliteren. Bovendien blijft zo een authentieke woonboerderij bewaard én wordt een verdienmodel gecreëerd. Maar dan zul je dus wel maatwerk moeten leveren. Dat kúnnen we ook als een bepaalde functie van toegevoegde waarde is voor het gebied."

VAB-loket

'Last but not least' heeft de Gemeente Zundert afgelopen week een zogeheten VAB-loket gelanceerd Dit laagdrempelige initiatief biedt inwoners en ondernemers informatie en advies over (dreigende) leegstand en mogelijke oplossingen daarvoor. Hiernaast is het VAB-loket gericht op het verzamelen van informatie om de situatie beter in beeld te krijgen en te kunnen monitoren. Wethouder Patrick Kok spreekt van een buitenkans. "Dat loket moet zogezegd de rol van 'wijkzuster van het buitengebied' vervullen, met medewerkers die volledig op de hoogte zijn van wetgeving, duurzaamheid enzovoorts. Het moet georganiseerd worden en dat is een enorme opgave. Maar ik wil dat loket per se georganiseerd hebben om de ondernemer wegwijs te kunnen maken in het woud van mogelijkheden."

Draagvlak

Wie praat over agrarische leegstand, zal geneigd zijn om vooral kommer en kwel te zien. "De overheid heeft echter tal van instrumenten om te faciliteren", aldus Patrick Kok. "Er zijn veel kansen om nieuwe economieën te creëren. De Omgevingsvisie wordt van onderaf gevoed door de ondernemers en dorpen zelf. Hier wordt beleid gevormd. We gaan ook daadwerkelijk nieuw beleid maken. Dat is het voordeel van de pilot Omgevingsvisie. De Provincie Noord-Brabant moet bij al de deelnemende gesprekspartners aanschuiven. Wij vinden dat een goed plan want het is belangrijk om aan de voorkant draagvlak te creëren. Je maakt sámen beleid, het is niet één van de partijen die boven tafel hangt om met het potlood te tekenen."

Voorbeeld

"Het vitale platteland vraagt om flexibiliteit", vervolgt hij. "Dat betekent dat ruimtelijke ordening ook mee moet gaan bewegen. Zundert moet een voorbeeld zijn voor de regio West-Brabant. Een vergelijkbare gemeente als Rucphen bijvoorbeeld zit met smart te wachten op ons plan van aanpak. Dat plan komt straks in de etalage te staan, zodat andere gemeenten die het probleem van agrarische leegstand erkennen er ook hun voordeel mee kunnen doen."

Flexibeler

"De Omgevingsvisie is de opmaat tot de Omgevingswet. Die maakt de Gemeente Zundert veel autonomer, want de Provincie Noord-Brabant kan straks alleen nog sturen als er sprake is van een provinciaal belang. Het is daarom zaak om vooraf al draagvlak voor de Omgevingsvisie te creëren. Dat draagvlak laten we ook in de Omgevingsvisie landen. Op het moment dat er straks een initiatief voor het buitengebied is, is het ook gemakkelijker om dat initiatief toe te wijzen of af te keuren. Je bent flexibeler in wat je wel of niet wilt of kunt met het buitengebied. Daar lopen we als Gemeente Zundert in voorop."

'Wij'-verhaal

Volgens wethouder Patrick Kok ziet de Provincie Noord-Brabant de boomteeltsector als een economisch cluster dat relevant is voor de regio West-Brabant. "Dat is één van de redenen dat de Provincie Noord-Brabant samen met ons deze pilot wil draaien. En daarom is ook waterschap Brabantse Delta er nauw bij betrokken: hoe kun je het 'nieuwe' platteland straks bedienen in plaats van beperken? Door elkaar de hand te reiken, kunnen we hier invulling aan geven. Dit is een 'wij'-verhaal. Samen gaan we er iets van maken. Het gaat ongetwijfeld schuren en knallen, maar uiteindelijk zal dat het beste resultaat opleveren. Aan die andere manier van denken hebben wij niet alleen in Zundert maar in heel Nederland behoefte, anders zetten we elkaar helemaal op slot. De overheid wordt publieke ondernemer in faciliterende zin. Dat vind ik nog het mooiste van deze kanteling."



Blijf op de hoogte van het lokale nieuws uit jouw regio met onze dagelijkse nieuwsbrief