Van zelfmoordpogingen tot een leven in vrijheid: ‘School greep in met hulp van jeugdprofessional’

BERGEN OP ZOOM - In de regio West-Brabant West bouwen de gemeenten Bergen op Zoom, Roosendaal, Woensdrecht, Halderberge, Steenbergen, Etten-Leur, Rucphen, Moerdijk en Zundert samen met ouders, jeugd, jeugdhulpaanbieders en maatschappelijke partners aan een transparant jeugdhulpstelsel.

Deze regio heeft hier sinds 2015 een eigen stelsel voor opgericht genaamd: Zorg voor Jeugd West-Brabant West. De gemeenten streven ernaar voor elk kind met een zorgvraag zo spoedig als mogelijk de best passende hulp te organiseren. In veel gevallen zal de gemeente vanuit de gemeentelijke toegang zelf goede hulp kunnen bieden. Soms is het nodig om, in plaats van of naast de toegang, niet-vrij toegankelijke jeugdhulp in te zetten. 

Een van de belangrijkste onderdelen in dit jeugdzorgstelsel is ‘keuzevrijheid’ en ‘zorg dichtbij’. Maar wat betekent dit nu in de praktijk? Ervaart men dit ook zo? Jacintha (57) en haar dochter Farah (21) zijn in 2016 in contact gekomen met jeugdprofessional Imke van de gemeente Bergen op Zoom. En toen is het balletje gaan rollen. Want wat een kort traject leek, werd uiteindelijk een traject van 4 jaar. Wat heeft keuzevrijheid en zorg dichtbij voor hen betekend? Met elkaar gaan zij hierover in gesprek.  

Hulptraject in gang dankzij school en jeugdprofessional

De jeugdprofessional is de spin in het web van het jeugdzorgstelsel binnen West-Brabant West. Deze komt in de fase van preventie al om de hoek kijken en ook als het gaat om complexe hulptrajecten is ze er nog steeds. En bij alles wat daar tussen zit. Jeugdprofessional Imke kreeg een signaal van de middelbare school van Farah. Het ging niet goed met haar. In korte tijd constateerde school achteruitgang. Ze verzuimde en als ze er wel was, was ze er met haar gedachte totaal niet bij. Ook haar cijfers gingen rap naar beneden. Reden voor school om contact te zoeken met Imke. “Om een lang verhaal kort te maken: het ging niet goed tussen de ouders van Farah. De spanning thuis was om te snijden en het werd van kwaad tot erger. En Farah (toen 16 jaar) kon daar niet omheen. Sterker nog, ze stond er middenin”, aldus de jeugdprofessional. “Een ding was duidelijk, Farah had hulp nodig. En niet alleen zij, ook haar ouders. Haar vader dreigde met zelfmoord. En met die gedachten speelde Farah zelfs al langere tijd. ” En dus werd een hulptraject in gang gezet: de schoolpsycholoog voor Farah en voor de vader hulp bij de GGZ, het volwassentraject. 

Farah: ”De gesprekken met de schoolpsycholoog hebben mij zeker goed gedaan. Maar met mijn vader ging het helemaal niet goed. Hij weigerde hulp en zijn situatie verslechterde. We konden hem ook niet dwingen, dat zou dan via een gerechtelijke procedure lopen en dan zou hij toch binnen een paar dagen weer buiten staan. Het was erg moeilijk om te zien dat hij geen hulp wilde.” Ondertussen kwam de veiligheid van de jonge Farah vanwege het gedrag van haar vader in het geding en besloot de jeugdprofessional samen met haar moeder en mensen in haar omgeving om haar tijdelijk ergens anders onder te brengen. Ondanks de ijzersterke band tussen moeder en dochter zag Jacintha in dat deze tijdelijke breuk noodzakelijk was. “Zo kon ik me richten op overleven voor mezelf en het doorlopen van het moeizame scheidingstraject. Moeizaam omdat hij niet wilde scheiden”. 

Ondertussen liepen de financiële zorgen bij Jacintha op. Haar man maakte schulden want hij had geen geld. Jacintha had een baan en dus keken de schuldeisers naar haar. “De enige verantwoordelijkheid die hij  nam”, zegt ze cynisch, “was het aanvragen van een schuldsaneringstraject. Voor hemzelf! “ Omdat Jacintha een gemiddeld salaris verdiende, viel ze qua regelingen net overal buiten de boot. “En dat voelt heel oneerlijk”, vertelt ze. “Ik had geen recht op zorg- of huurtoeslag en omdat we nog niet gescheiden waren, kreeg ik ook geen eenoudertoeslag. En hij had geen rooie cent dus op een bijdrage van hem hoefde ik ook niet te rekenen. Alle kosten voor advocaat, eigen bijdrage en noem maar op kwamen dus voor mijn rekening”. En hij had niets, maakte schulden, leefde van een uitkering, had wel recht op toeslagen en kreeg zelfs een vergoeding voor zijn advocaat. ”Als er íets niet klopt in Nederland, dan is een dergelijke financiële situatie hier wel een heel goed voorbeeld van.” Maar Jacintha ging door. Ze bleef werken. “Werken hield me op de been, zorgde voor afleiding, ik had een ontzettend fijne begripvolle werkgever die ook echt met me mee dacht als zich weer een probleem voor deed. Verder kon ik met iedereen betalingsregelingen treffen. Ik ben altijd open geweest over mijn financiële situatie. Tegen mijn advocaat zei ik: ik wil ontzettend graag hulp maar ik kan niet gelijk alles betalen. Omdat ik daar zo open over was, kwamen we een betalingsregeling met elkaar overeen en kon zij mij toch helpen. En dat heb ik dus bijvoorbeeld ook met de zorgverzekering gedaan. Ik wilde koste wat het kost blijven werken. En uiteindelijk ben ik er trots op dat ik alles altijd zelf heb kunnen betalen. Ondertussen ben ik bijna van alle schulden af. Ik kan er nog altijd kwaad om worden. Maar dat verandert de situatie helaas niet. Nog even en ik kan ook dat afsluiten.”, zegt de dappere moeder. 

Ondertussen werd de situatie met vader van kwaad tot erger. Maar hij bleef hulp weigeren. Farah had dankzij haar traject met de jeugdprofessional haar school weer op de rit. De jeugdprofessional had een vaste contactpersoon op school voor haar geregeld die alles van haar situatie afwist. Met hem heeft Farah ook afspraken gemaakt over het aanwezig zijn, over het volgen van bepaalde lessen en haar begeleider heeft haar ontzettend geholpen om haar klaar te stomen voor haar examen. Want uiteindelijk wist Farah één ding zeker: “ik moet dat papiertje halen. Ik wil verder studeren. Ik wil later een leuke baan met een fijn salaris.” 

Veiligheidsplan voor moeder en dochter na mishandeling
En toen sloeg het noodlot toe. Op een dag wachtte de vader van Farah haar moeder op en mishandelde haar. Ze was onherkenbaar toegetakeld. Buurtbewoners belden de politie. “En toen is alles enorm snel gegaan”, vertelt de jeugdprofessional. “Vader werd opgepakt en achter de schermen kwamen Wij Zijn Traverse, gemeente, de Safegroup, politie, reclassering, Veilig Thuis en ik bij elkaar. Hoofdprioriteit was het maken van een veiligheidsplan voor Jacintha en Farah. Bij het opstellen van dit plan bespraken we alle opties: onderduiken, een nieuwe identiteit aangaan, definitief verhuizen naar de andere kant van het land, naar de vrouwenopvang. We namen alles met Jacintha en Farah door.” Uiteindelijk kozen ze ervoor om in hun huidige woonplaats te blijven. Want hier hadden ze hun vrienden en (professionele) netwerk, hier had Farah haar school en Jacintha haar werk. Na dat besluit kregen ze zo snel mogelijk een Aware. Aware staat voor Abused Womens’ Active Response Emergency, een elektronisch alarmsysteem wat onmiddellijk werkt zodra je op de knop drukt. Dan worden gelijk politie, justitie, hulpverlening en reclassering ingeschakeld en vanaf dat moment kan het systeem live meeluisteren en de locatie bepalen. “Aan de ene kant voelden we ons hier veilig door”, vertelt Jacintha. “Tegelijkertijd leefden we in het begin echt in angst. Zodra we thuis waren, deden we alle deuren op slot en op extra sloten, alle gordijnen gingen gelijk dicht. Pas dan konden we rustig op de bank zitten.” Imke zorgde ervoor dat er appgroepen werden aangemaakt met de diverse hulpverleners en vrienden en familie. “Dat ging in het begin zo ver dat Jacintha zelfs in de appgroep meldde als ze naar haar auto liep, dat ze veilig op haar werk was aangekomen, dat ze boodschappen doen was, dat ze weer veilig thuis was etc.” En die appgroep hebben ze nog steeds.

Impact groot, begeleiding hard nodig
De mishandeling van haar moeder bleek een enorme impact op Farah te hebben. Ze kreeg heftige paniekaanvallen. Na een gesprek met haar jeugdprofessional stond ze open voor professionele hulp om er voor te zorgen dat ze niet weer opnieuw zou afglijden en al helemaal niet weer bij die zelfmoordgedachte uit zou komen. Samen met Imke heeft ze een top 5 samengesteld van hulp die ze kon gebruiken en die voor haar passend was. Uiteindelijk is ze een traject bij de psycholoog van GGZ WNB ingegaan en uit onderzoek bleek dat ze een langdurige depressie had in combinatie met Post-Traumatisch Stress Syndroom (PTSS). Farah werd hier voor behandeld.  

Beetje bij beetje probeerden moeder en dochter hun leven weer op de rit te krijgen. Na ruim een jaar was de rechtszaak voor de mishandeling. “Het was een enorm lang traject maar uiteindelijk heeft hij  5 maanden gevangenisstraf gekregen waarvan 2 voorwaardelijk. In 2018 werd de scheiding uitgesproken en is hij uit de ouderlijke macht ontzet. Ook kreeg hij een contact- en gebiedsverbod. Eerst alleen voor Jacintha en na een kort geding – op eigen kosten-  ook voor Farah. Dat gaf ze eindelijk meer rust. 

Toch bleven moeder en dochter tegen zaken aanlopen. “Toen Farah studiefinanciering aan wilde vragen, werd dat afgewezen omdat ze de gegevens van haar vader niet kon overleggen. Maar die was uit de ouderlijke macht ontzet. Dus hoe konden we die gegevens dan aanleveren?” Ze trokken weer aan de bel bij Imke. Die schakelde met diverse oud-hulpverleners, zij schreven officiële brieven en na maanden kreeg Farah dan toch met terugwerkende kracht studiefinanciering toegekend. “Maar dit soort dingen konden we er eigenlijk helemaal niet bij hebben. We hadden al zoveel tegenslag en we moesten al voor zoveel dingen vechten, waarom kon nou niet eens een keer iets gewoon gemakkelijk of vanzelf gaan?” Wat waren ze blij dat de jeugdprofessional er ook op dat moment weer voor hen was.  

Na 5 jaar boel weer op de rit

Nu in 2021 staan Jacintha en Farah weer sterk in hun schoenen. Ze hebben de boel weer op de rit. Jacintha is ongelooflijk trots op haar dochter en op zichzelf. “Nooit hebben we opgegeven. Natuurlijk heb ik en hebben we diverse keren het bijltje er bij neer willen leggen. Maar mijn uiteindelijke drijfveer was doorgaan. Voor mijn dochter.” En dus ook voor zichzelf. Jacintha wilde financieel onafhankelijk blijven en dat is haar altijd gelukt. “En”, zegt ze, “wat ik altijd heel moeilijk vond, en nog steeds vind, is hulp vragen. Maar ik ben zo blij dat ik dat gedaan heb. Want anders weet ik eerlijk gezegd niet waar we geëindigd zouden zijn. Ik ben dankbaar voor de hulphand die ons vervolgens is aangereikt want toen het traject eenmaal liep, hoefde ik niet meer om hulp te vragen. Vanaf toen werd er steeds gekeken naar wat er op dat moment in die situatie nodig was.” Imke, de jeugdprofessional, is zo blij dat ze open stonden voor hulp. “Als zij niet in een vroegtijdig stadium aan de bel getrokken zouden hebben, dan was er misschien pas bij een crisissituatie hulpverlening op gang gekomen. En dan zit je in een heel ander traject. Want dan worden er mogelijk keuzes voor je gemaakt. Nu is altijd alles in overleg met Jacintha en Farah gegaan. Zij stonden centraal. Zij hebben in alle stappen die we doorlopen hebben in de hulpverlening altijd de regie gehad. Zij hadden altijd een keuze voor het traject en het type hulpverlening. En de hulpverlening was altijd dichtbij en laagdrempelig.” Jacintha kan dit alleen maar beamen. 

Als je nou aan moeder en dochter vraagt wat voor hen heel erg belangrijk is geweest, dan is het wel de signaleringsfunctie van school. “De middelbare school van Farah heeft dit perfect opgepakt”, licht Imke toe. “En door school is eigenlijk het hele balletje gaan rollen.” Jacintha vult dit aan: “Vergeet jouw rol niet Imke. Jij bent onze houvast van het begin tot het eind geweest. Ook jouw verbindende rol was van essentieel belang. Jij hebt een ongelooflijk groot netwerk. Je weet precies wie je waar voor moet inschakelen. Je schakelt ongelooflijk snel en helpt bij het versnellen van zaken.” 

Farah wil hier nog wat aan toevoegen: “Wat we ook heel fijn vonden, is dat alle hulpverleners altijd naar ons luisterden. Ze namen ons serieus en velden geen oordeel. Ze keken naar de hulpvraag van zowel mijn moeder als van mij als van onze situatie en daar werd naar gehandeld. En ontzettend belangrijk, je moet ook een klik hebben met je hulpverlener want anders gaat het niet werken. Imke heeft ons keer op keer geholpen om steeds de juiste keuze te maken.” “Omdat Jacintha en Farah zo openstonden voor hulp, konden we hen de hulp en het maatwerk leveren dat zij nodig hadden. We zorgden steeds voor de juiste aanbieder bij de betreffende hulpvraag. Het traject heeft in totaal 4,5 jaar geduurd, sinds twee jaar kunnen Jacintha en haar dochter weer zelfstandig verder.” 

Betere afstemming tussen hulpverleners nodig
Op de vraag of ze nog aandachtpunten of verbeterpunten voor de hulpverleners hebben zegt Jacintha: “Jazeker. We merkten dat niet alle hulpverleners qua informatie op elkaar afgestemd waren. Soms moesten we dus weer ons hele verhaal doen. Of weer de hele berg aan papieren aanleveren. Dat vind je voor 1 of 2 keer niet erg. Maar wel als het vaker voorkomt. Ook waren er hulpverleners met wie we geen klik hadden of die ons niet geloofden. Het systeem moet het dan mogelijk maken dat er dan vrij snel een andere hulpverlener in beeld komt. Want als die klik er niet is, dan komt niemand een stap verder namelijk.”

Tot slot nog een laatste vraag van Imke aan moeder en dochter. “Wat zouden jullie aan andere vaders, moeders, kinderen mee willen geven?” Daar hoeven ze niet lang over na te denken. Bijna in koor zeggen ze: “Schakel hulp in als er iets aan de hand is. Wacht niet totdat het te laat is. Er staat namelijk echt een heel netwerk voor je klaar. Heb geen schroom om hulp te aan te vragen. Sterker nog, je moet voorkomen dat situaties gaan escaleren. Want dan beland je namelijk in een hele andere fase van hulpverlening. Dan gaat de vrijblijvendheid eraf. Dan heb je minder keuzes.” 

Imke sluit het gesprek af door te vertellen dat het jeugdzorgstelsel in de regio West-Brabant West de ontwikkelingen in het jeugdlandschap nauwlettend blijft volgen waarmee ze kansen creëren om door te ontwikkelen en te blijven leren. “Dit alles in het belang van goede zorg, zorgcontinuïteit en passende en betaalbare hulp voor de jeugd in onze regio. Want dat verdienen zij!”