Rubriek Goes Gezien: Huiveren bij een paar puzzelstukjes

Vorige keer bekeken we de plattegrond van Goes door Jacob Reynoutsen uit 1650, ook al bestond die in ons geval uit duizend stukjes. Een paar van die stukjes ziet u op de voorgrond, over de vage achtergrond straks meer. De puzzelstukjes laten de plek zien – toen buitendijks, op een schor – waar eeuwenlang een galg en een radstaak stonden. Dit schor met galgenveld lag aan de bescheiden zeearm het Nieuwe Diep, later het Goesche Diep genoemd. Ook op de cartografisch strakker ogende plattegrond van ‘Goesa’ uit 1649 van Frederick de Wit (‘Atlas De Wit’) zijn galg en rad op dezelfde plek present.

Steden als Goes hadden tot 1811, toen de Nederlandse rechtspraak drastisch wijzigde, officieel het recht om de doodstraf uit te voeren en een galgenveld te hebben. In Goes vond de uitvoering van de doodstraf – meestal door ophanging – plaats op de Grote Markt, liefst op dinsdag-marktdag als er veel publiek was. Na afloop werd het lichaam naar het galgenveld bij de Oosterschans gebracht om aan de galg gehangen te worden; het ontzielde lichaam werd daar aan den volke getoond. Later werd het lijk op de radstaak gelegd: een groot houten wiel (rad), horizontaal op een paal. De vogelen des hemels foerageerden hier. Wat overbleef werd uiteindelijk op het schor in de grond gestopt; ‘begraven’ is hiervoor een te nette uitdrukking. Het galgenveld diende om potentiële misdadigers op het rechte pad te houden, als afschrikwekkend voorbeeld. De doodstraf werd in Zeeland voor de laatste keer in 1850 te Middelburg voltrokken, maar al aan het eind van de eeuw ervoor werd van het ‘halsrecht’ telkens minder gebruik gemaakt. De doodstraf werd in 1870 officieel afgeschaft, oorlogsrecht uitgezonderd.

In mijn jonge jaren in het Westland fietste ik over het Galgepad naar de Galgeweg, waar een vriendje woonde. Zo gek waren die straatnamen niet, vroeger. Desgevraagd werd me ook netjes uitgelegd waarom dat pad en die weg zo heetten. Het Goese galgenveld van toen is nu het water tussen de Westhavendijk en de nieuwbouwwijk Goese Diep, de vage achtergrond op de foto. Die wijk heeft straatnamen zoals Stadsvisserijstraat, Ketelkade en Kalkblusserijstraat. Het zijn allemaal historisch verantwoorde straatnamen, die iets of veel met die precieze plek te maken hebben. Dat geen enkele straatnaam daar verwijst naar het galgenveld of naar het beroep van scherprechter (beul) begrijpen we allemaal wel. Want daar wil je niet wonen, daar wil je zelfs niet voor galg en rad opgroeien.

Tekst en foto: Arend van der Wel