58 kunstenaars in boek ‘Naar Zeeland!’

MIDDELBURG - Iedereen kent het verhaal van Jan Toorop en zijn liefde voor Zeeland. De impressionist was echter bij lange na niet de enige schilder die geboeid was door het Zeeuwse landschap. Zoveel maakt het boek ‘Naar Zeeland’ duidelijk. In 60 schilderijen van 58 kunstenaars laat Ad Beenhakker zien hoe schilders sinds 1800 Zeeland hebben benaderd. Alle stijlen en alle uithoeken van Zeeland komen voorbij.

Natuurlijk ontbreekt Jan Toorop (1858-1928), de ‘founding father’ van de kunstenaarskolonie in Domburg, niet in het mooi vormgegeven en, door de paginagrote schilderijen, kleurrijke boek. Van hem zijn de schilderijen ‘In de duinen’ en ‘De terugkeer van de vissersvloot naar Veere’ afgebeeld. “De Domburgse meisjes zaten graag na schooltijd in het duin waar ze samen werkten aan hun breikousen,” schrijft Ad Beenhakker over het olieverfschilderij, “maar dit kindje heeft de eenzaamheid opgezocht, verzonken in haar handwerk. De toeschouwer … heeft de neiging zijn ogen dicht te knijpen, zoals hij dat ook in de werkelijkheid zou hebben gedaan in het trillende zonlicht.”

Munck Er zijn echter meer schilders die Zeeland hebben vastgelegd. Het leeuwendeel leek gegrepen door het kustlandschap van Walcheren en het Zeeuwse licht, maar ook andere streken zijn aan bod gekomen. Neem de ‘Touwslagerij te Hansweert’ van Jan de Munck (1866-1943), de geboren Middelburger die zich volgens Beenhakker ‘duidelijk voelde aangetrokken tot dit rommelige hoekje aan de schorrenrand, met de halfvergane installatie en uitzicht over de Westerschelde’.

Dijkhuis ‘Het gehucht’ van Piet de Bodt (1916-2013) is een schilderij van een niet bij naam genoemd, maar onmiskenbaar Zeeuws dorp. De in Noord-Brabant geboren De Bodt woonde jarenlang in Zeeuws-Vlaanderen. “Het is niet van belang welk gehucht precies is afgebeeld, maar we herkennen wel de sfeer van de Vlaamse polders”, zegt Beenhakker over het werk. Beveland komt onder meer aan bod in het schilderij ‘Het dijkhuis op de zeedijk bij Borssele’ van Adrie Duvekot (1920-2001), die zijn leven lang in het dorp aan de Westerschelde doorbracht. Het is het huis waarin de schilder zelf woonde, net als zijn goede vriend en studiegenoot Hans Warren. “Voor beide vrienden is deze indrukwekkende omgeving een bron van inspiratie geweest.”

Inhaalslag Het zijn slechts een paar voorbeelden uit het mooie overzichtswerk van Beenhakker, die er jaren aan heeft gewerkt. Wat volgens hem opvalt is dat vrijwel alle schilderijen pas van na de 17e eeuw zijn. “Echte Zeeuwse landschappen komen we in de 17e eeuw nauwelijks tegen”, schrijft hij. “Van de grote bloei van de Hollandse landschapsschilderkunst merken we in Zeeland niets.” Volgens de schrijver kwamen de schilders pas naar Zeeland toen deze in de 18e eeuw met de trein, tram en stoomboot beter bereikbaar werd. Een flinke inhaalslag volgde, vooral in de jaren tussen 1900 en 1940 “In een tijd waarin het moderne verkeer en de industrie zich ontwikkelden en het stadsleven bloeide, bleef de provincie nog lang een oord van landelijke rust en traditie.”

Tentoonstelling Na de Tweede Wereldoorlog nam de belangstelling weer iets af, al bleven de kunstenaars de rust en ruimte in Zeeland opzoeken. Aan de hand van schilderijen uit die periode laat Beenhakker zien dat er dan echter geen sprake meer is van ‘een gemeenschappelijke visie op het landschap’. Op sommige werken is de provincie alleen met moeite te herkennen. “Maar daarmee nemen ze de beschouwer mee op nieuwe wegen, mogelijkheden om op een andere manier naar het landschap te kijken”, zegt de auteur. “De kunstenaar laat ons zien dat het landschap niet alleen buiten is, maar in onszelf zit.” ‘Naar Zeeland! Schilders van het Zeeuwse landschap’ van Ad Beenhakker is een uitgave van Den Boer/De Ruiter. Het is te koop in de Zeeuwse boekhandels. ISBN: 978-90-79875-67-2. Er is een speciale website gemaakt voor het boek: www.naarzeelandkunstboek.nl. In het Marie Tak van Poortvliet Museum in Domburg is tot 6 november een tentoonstelling te zien met een selectie van werken uit het boek.

Beeld: ‘In de duinen’ van Jan Toorop. 1903. Olieverf op doek. FOTO RIJKSMUSEUM KRÖLLER-MÜLLER