Goes Gezien: Struikelen over de moord op Stibbe

Dit is een nieuwe aflevering van de rubriek Goes Gezien, door Arends oog.

Vorig jaar werd de 122e Stolperstein in Zeeland geplaatst. Het zijn kleine gedenktekens in het wegdek voor het huis waar Joodse mensen woonden, die in de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s zijn opgepakt en omgebracht. Met die 122 lijkt ook het aantal vermoorde Zeeuwse Joden genoemd te zijn; er komen naar verwachting geen nieuwe Stolpersteine meer bij. In Goes zijn er drie, sinds juni 2019.

Goes heeft minder door nazi’s vermoorde Joodse inwoners dan andere Zeeuwse steden, omdat er nauwelijks nog Joden woonden. Rond 1900 sloot de synagoge in de Lange Vorststraat. Volgens het Joods Cultureel Kwartier woonden er in 1930 nog zes Joden in Goes en dat aantal zal daarna nog gedaald zijn. De drie Goese Stolpersteine liggen op twee plaatsen, vlakbij winkelingangen: twee voor Lange Vorststraat 80-82 (echtpaar Barkelau-Meijer) en een voor Lange Kerkstraat 19 (foto), waar Jozeph Stibbe veertien maanden woonde, vermoedelijk boven een winkel. Hij was een Amsterdamse bakkerszoon en handelde in bakkerijmachines. Stibbe trouwde in 1939 en vertrok in januari 1941 vanuit Amsterdam alleen naar Goes; de reden daarvan is onbekend. Toch was zijn laatste woonplaats niet Goes, maar Amsterdam. De website stolpersteinezeeland.nl verklaart dat: ‘Samen met de andere Joodse inwoners werd hij in maart 1942 gedwongen de provincie Zeeland te verlaten en naar Amsterdam te verhuizen.’

Stolpern is Duits voor struikelen. De gedenktekens en naam zijn begin jaren ’90 bedacht door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Voorbijgangers struikelen niet letterlijk: ‘Ze struikelen met hun hoofd en hart’, aldus Demnig. En: ‘Wie de tekst op de steen wil lezen, moet een buiging maken.’ Inmiddels liggen er in nagenoeg heel Europa zo’n honderdduizend Stolpersteine. Het aantal vermoorde Europese Joden is bijna het zestigvoudige.

In januari werd Nederland opgeschrikt door een Amerikaans onderzoek, waaruit zou blijken dat een groot deel van onze jeugd niet bekend is met de Holocaust en/of die bagatelliseert of ontkent. Al snel werden er vraagtekens gezet bij de geloofwaardigheid van het onderzoek en waren we weer gerustgesteld. Ik werd toen wel nieuwsgierig naar de kennis van mijn negenjarige kleindochter: wat had zij hierover (al) op school geleerd? Dat bleek veel meer te zijn dan wat ik in mijn lagereschooltijd had gehoord. Ze is ook bekend met Anne Frank. Alles bij elkaar vond ik het wel gepast samen met haar, op weg naar haar voetbaltraining, de Goese Stolpersteine te bekijken. Ze was onder de indruk; haar hoofd en hart struikelden.

Tekst en foto: Arend van der Wel