Luctor et Detector: ouderwetse huishoudelijke nijverheid

MIDDELBURG - Het ambachtelijke vakmanschap verdwijnt geleidelijk uit het straatbeeld en onze huizen. Maar laten attributen die daar mee te maken hebben nu net dat zijn wat ik het liefste vind, met de metaaldetector. Ook als ik voor derden een zoekopdracht uitvoer spreken die leuke nijverheid-vondsten tot mijn verbeelding. Er werd vroeger namelijk vaak veel zorg en aandacht besteed aan zo’n voorwerp. Daar kunnen de massaproducten van nu niet tegenop.

Een oud mesheft vinden is bijvoorbeeld prachtig maar ook van de vingerhoed, waar huisvrouwen vroeger de kleding mee repareerden, word ik blij. Deze vingerhoeden werden gemaakt van alle soorten metalen en porselein. Aan de hand van het materiaal kun je zien hoe welvarend de eigenaar van toen was. De vingerhoed is een eenvoudig maar effectief hulpstuk om te voorkomen dat men tijdens het repareren van kleding met de naald in vingers prikt. Een variant erop is de naairing. Dat is ook een vingerhoed, maar dan met een open bovenkant. Hoe oud vingerhoedjes zijn? Daarvoor gaan we 7000 jaar terug in de tijd, naar de stad Maagdenburg in Duitsland, waar een voorloper van de vingerhoed werd gevonden. Dit oudst bekende voorwerp om een naald (van been of ivoor) door stof te drukken heet een druksteen. Een steen die in de palm van de hand werd gehouden om de naald aan te duwen. Deze steen had de kenmerkende putjes die we tegenwoordig ook nog zien in vingerhoeden.

De oudste metalen vingerhoeden komen uit China en dateren uit de late Han-Dynastie van circa 100-220 voor Christus. Deze hadden nog geen dichte top. De oudste vingerhoeden met top werden gemaakt in Afghanistan tussen circa 224 en 642 na Christus. In Europa deed de vingerhoed zijn intrede pas in de 9e tot 12e eeuw. Tot ongeveer 1530 werden vingerhoeden van brons, en later ook van messing, gegoten of gehamerd in zogenoemde kopermolens. Vanaf 1530 werden de vingerhoedjes uit platen geperst. Het ‘putten’, ofwel het slaan van kuiltjes in het metaal, gebeurde toen nog vaak handmatig. Vaak kun je een oude vingerhoed herkennen aan een ongelijk lopende puttenmotief, terwijl de latere machinaal geputte vingerhoedjes in een rechte schuine lijn naar de top lopen. De putjes moesten voorkomen dat, tijdens het doorduwen door de stof, de naald uitschoot in een vinger. De put ving dan het uiteinde van de naald op. In Nederland was de productie van vingerhoeden geconcentreerd in steden als Amsterdam, Vianen en Schoonhoven, maar internationaal gezien was het Duitse Neurenberg de belangrijkste productiestad voor vingerhoeden.

Het is en blijft leuk om vingerhoedjes en naairingen te vinden omdat deze zijn vervaardigd in vele varianten. De vingerhoedjes met de versierde kragen vind ik het mooist. Dit omdat er extra aandacht en nijverheid nodig was voor het vervaardigen van zo’n vingerhoed. De kraag bevindt zich aan de onderzijde van de vingerhoed en is meestal iets breder dan de hoed zelf. Natuurlijk zijn de zilveren of zelfs gouden varianten het mooist, en meestal het rijkst versierd. Maar zoals bij veel waardevolle objecten vind je deze minder vaak dan de messing varianten. Dit eenvoudige huishoudelijke hulpmiddel van vroeger geeft mij vaak een ‘wauw-moment’. Zeker wanneer het exemplaar onbeschadigd en ongedeukt uit de grond komt. Onze bedrijfsslogan, dat elk stukje metaal zijn eigen verhaal heeft, geldt zeker ook voor dit mooie gebruiksvoorwerp.